Afrika kıtası neden birçok bağımsız devlete ayrıldı? Bu kıtadaki Guinea, Liberya, Ghana ve Nigeria gibi Batı Afrika ülkelerinin temel coğrafi ve ekonomik özellikleri nelerdir? Ghana’nın Altın Kıyısı olarak anılması ve Nigeria’nın 55 milyonluk nüfusuyla en büyük ülke olması gibi can alıcı detaylar.
ESKİDEN Coğrafya öğretmenleri derslerde Afrika kıtasından söz ederken yalnız dağların, nehirlerin isimlerini sıralayıp geçerlerdi. Bugün ise bu kıtadaki ülkeler, isimleri akılda kolayca tutulamıyacak kadar çoğalmıştır. Coğrafya öğretmeni artık öğrencilerine yalnız dağları ve nehirleri saymakla yetinememektedir. Afrika, bugün çeşitli siyasal parçalara ayrılmış ve birçok bağımsız devlet doğmuştur. İşte bunlardan birkaçı: Kamerun Cumhuriyeti, Orta Afrika Cumhuriyeti, Çad Cumhuriyeti, Kongo Cumhuriyeti, Volta, Fildişi Cumhuriyeti, Dahomey Cumhuriyeti, Gabon Cumhuriyeti, Ghana, Guinea Cumhuriyeti, Liberya Cumhuriyeti v.b. Biz bu yazımızda bunların yalnız dört tanesinden söz edeceğiz: Guinea, Liberya, Ghana ve Nigeria.
GUİNEA
Bu isim Batı Afrika’nın bazı bölgeleri için kullanılmakta ise de biz burada bir zamanlar Fransız sömürgesi olan ve Fransız Guinea’sı diye bilinen ülkeden söz edeceğiz. Ülke, 28 Ekim 1958’de bağımsızlığını kazanmıştır. Guinea adı, bu isimdeki körfezin kıyılarındaki ülkelerden çıkarılan altından yapılan paralara verilen addan gelir.
FİZİKÎ COĞRAFYA
Ülkenin bellibaşlı fizikî coğrafya bölümleri kıyı düzlükleriyle dağlık iç bölgelerdir. Senegal, Gambia ve Nijer gibi bellibaşlı Afrika nehirlerinin kaynakları bu ülkededir. Bunlar yüksekliği 1500 m’yi aşan kuzey-doğu yaylalarından çıktıktan sonra komşu ülkelerin topraklarına girerler. Bu yüzden Guinea sulak bir ülke sayılmaz. Guinea’da uzun süren şiddetli yağmurlarla birlikte çok sıcak bir iklim hüküm sürer. Ülkeye gelen Avrupalıların en çok çekindikleri, Çeçe sinekleriyle Malarya hastalığıdır. İklim de yabancılar için gerçekten çok elverişsizdir.
EKONOMİ
Guinea’nın en önemli ihraç maddeleri madenlerdir. “Alüminyum” elde edilmesine yarayan “boksit” ile “demir cevheri” bunların bellibaşlılarıdır. Tarım ürünleri “hurma ve muz”dur. 197.267 kişilik nüfusuyla başkent Konakry ülkenin ürünlerini ihraç eden bir liman şehridir.
LİBERYA
Liberya adı Lâtince «liber» = özgür kelimesinden gelir. Ülke 1820 ve 1822 yıllarında “Amerikalılar tarafından serbes bırakılan Zenci köleler tarafından” kurulmuştur.
FİZİKÎ COĞRAFYA
Ülkeyi kıyı düzlükleri ve dağlık iç bölgeler olmak üzere iki ana bölüme ayırabiliriz. İklim tıpkı Guinea’da olduğu gibi çok yağışlı, dayanılmaz derecede sıcaktır. Her taraf kalın bir bitki örtüsü ve sık ormanlarla kaplıdır.
EKONOMİ
Halkın büyük çoğunluğu ilkel Afrikalı Zenciler soyundandır. Bunların ataları Amerika’ya köle olarak götürülmüş, geri kalan bölümü ise kabîle hayatı yaşamaya devam.
GHANA
Ghana, 1957’de bağımsız bir ülke oluncaya kadar “Altın Kıyısı” olarak anılırdı. Ghana bu ülkenin en eski adıdır. 15’inci yüzyılda Batı Afrika kıyılarında dolaşan Portekiz’li denizciler, Ghana’ya «Costa do ouro» (Altın Kıyısı) ismini vermişler ve ülke Avrupa’da bu isimle tanınmıştı.
FİZİKÎ COĞRAFYA
Ghana’nın kıyı bölgeleri alçak ve kumsal düzlüklerdir. Buralarda, özellikle Accra dolaylarındaki düzlüklerde iklim, Batı Afrika’nın birçok bölgesine oranla daha elverişlidir. Bitki örtüsü yağışların bol olduğu tropikal ormanlardan daha içerlerdeki savanlara doğru değişir. Ülkenin kuzey – doğusuna doğru Büyük Sahra üzerinden gelen sıcak ve kuru rüzgârlar burasının iklimini büyük ölçüde etkiler. “Harmattan” adı verilen bu rüzgârlar, incecik kum tanelerini de birlikte getirirler. Böylece nemini kaybeden hava insanlarda dudakların çatlamasına, gırtlağın kurumasına yol açar.
EKONOMİ
Ülkede çeşitli yollardan işletilen değerli madenler vardır. Ghana yeryüzünün en büyük “manganez” üreticilerinden biridir. Aynı zamanda zengin “altın, elmas ve boksit” yataklarına da sahiptir. Boksit madenlerinden ötürü gelişen alüminyum endüstrisi için Volta Nehri üzerinde enerji santralları kurulmuştur. Bellibaşlı tarım ürünü “kakao”dur. Kakao üretimi yönünden Ghana dünyada üçüncü yeri alır. Ayrı olarak muz, hurma, mısır, yer elması ve manyok üretimine de önem verilir. Başkent Accra, kıyıda olmakla birlikte önemli bir liman değildir, yalnız uluslararası bir hava limanına sahiptir. Büyük gemileri barındırabilecek yeni bir liman, Takoradi’de yapılmaktadır.
NİGERİA
Adını, Afrika’nın büyük akarsularından biri olan Nijer Nehri’nden alan bu ülke, “55 milyonluk nüfusuyla” sözünü ettiğimiz dört ülkeden en büyüğüdür. Nigeria’ya ilk yerleşen yabancılar Portekiz’liler oldu. Ancak çok sonraları 1805 yılında Nijer Nehri’nde boğulan ünlü kâşif Mungo Park gibi gezginler ülkenin içerlerine doğru ilerleyebildiler. Nigeria son yüzyılın başlangıcında bir İngiliz sömürgesi oldu. 1960’da bağımsızlığını elde etti. İyi ulaştırma yolları ve modern şehirleriyle Nigeria, Afrika’nın en ileri ülkelerinden sayılır. Ahali çeşitli Afrika kabilelerinden meydana gelir. Bunlar 400’e yakın diyalekt konuşurlar. Bir dil birliği olmamasına rağmen Hansa, Yoruba ve Ibo en yaygın lehçelerdir.
FİZİKÎ COĞRAFYA
Nigeria gibi büyük bir ülkede değişik iklim ve engebe biçimlerine raslanması tabiidir. Kıyılar uzun bir bataklık kuşağı meydana getirir. Savan adı verilen ağaçsız geniş düzlükler büyük çiftlikler arasında uzanır. Nijer Nehri ile onun kolu olan Benue Irmağı’nın suladığı yaylalar, kuzeydeki Büyük Sahra’nın çöllerine doğru alçalır. Güney-doğuda “Kamerun Dağı” (4070 m.) ülkenin en yüksek noktasıdır. Doğu kıyılarında sağanak durumunda yağan yağmurların yıllık yağış ortalaması 1000 sm.’yi bulur.
EKONOMİ
Nigeria’nın ekonomisi gittikçe gelişmektedir. “Kömür”, “çinko” ve “kolumbit” madenleri ön plânda yer alır. Kolumbit, ısıya dayanıklı çelik araçların yapılmasında kullanılan nadir madenlerden biridir. Bundan ötürü çekirdek fiziğinde kullanılan âletlerin, özel cerrahî donanımların yapımında yararlanılmaktadır. Nigeria’nın bellibaşlı tarım ürünleri fıstık, palmiye yağı, hurma, kakao, pamuk, muz, sakız ve kauçuktur. Son yıllarda sabun, sigara, margarin, meyva suları, madenî kaplar, pamuklu kumaş ve lâstik ayakkabı endüstrisi de gelişmeye başlamıştır. Küçük bir adanın üzerine sıkışmış olan başkent Lagos eski bir şehirdir. Lagos’ta bugün modern yapılar da yavaş yavaş yükselmektedir. İbadan şehri yarım milyona yaklaşan nüfusuyla Afrika kıtasında Zencilerin yaşadığı en büyük şehirdir.