Brezilya denilince, akla üç önemli özellik gelir. Her şeyden önce Brezilya, Yeryüzü’nün en büyük nehir şebekesinesahiptir (Amazon bölgesi nehirleri). Dünya‘nın en düzgün yaylası da (Mato Grosso), yine Brezilya’da bulunur. Bundan başka Brezilya, Güney Amerika’nın en geniş ülkesidir (). Bu ülkenin geniş yayılımı hakkında bir fikir edinmek için, büyüklükleri aşağı yukarı birbirleriyle aynı olan tüm Avrupa kıtasının yüzölçümünü düşünmek yeterlidir. Bununla beraber bu son derece geniş ülkede yaşayan nüfus oldukça düşüktür ( kadar). Buradan anlayacağımıza göre Brezilya yüzölçümünün yarıdan fazlası geniş ormanlarla kaplıdır. Hatta birçok yöreye insanoğlunun girmesi hâlâ olanaksızdır. Bu ormanlar, Brezilya topraklarının en karakteristik görünüşünüoluşturmaktadır.
🗺️ BİRBİRİNDEN FARKLI İKİ FİZİKSEL GÖRÜNÜŞ
Brezilya toprakları, birbirinden çok büyük farkları olan iki yöre meydana getirir: Biri ovalık bölge, Amazon Ovası; diğeri ise Brezilya Yaylası ve sahil **”vadileri”**ni de içine alan dağlık bölge.
💧 AMAZON DÜZLÜĞÜ
Milyonlarca yıl önce son derece geniş bir deniz Güney Amerika’nın kuzey kesimlerini güney yörelerinden ayırıyordu. Bugün bu deniz ortadan kalkmıştır. Yerinde, Yeryüzü’nün en geniş alüvyon ovası bulunmaktadır. Yüzölçümü Avrupa’nın yarısına eşittir. Üzerinden geçen muazzam nehirden (Amazon) ismini alan bu ova, Ekvator ormanlarının ülkesidir. İtalyan coğrafyacısı Giuseppe Marinelli’nin () yazdığı gibi bu ormanlar ülkesinde “ağaçlar, güneş ışınlarının içeri girmesini engelleyecek büyük bir kubbe yaratmak istercesine dallarını yüzlerce, binlerce kilometre uzaklarda birbirleriyle birleştirmektedirler“.
Fakat insanoğlunun bu uçsuz bucaksız ormanlara girmesini engelleyen yegâne neden, geçit vermeyen sık bitki örtüsüdeğildir. Yüksek otların ve çalılıkların arasında sürünerek yaşayan son derece zehirli yılanlar ve kendilerine av arayarak ormanda dolaşan çok sayıda yırtıcı hayvandan da söz etmek gerekir.
🌾 DİĞER OVALAR
Amazon Ovası‘nın uçsuz bucaksızlığı yanında diğer ovalar kaybolur. Bunların en genişi, Paraguay ve Parananehirlerinin suladığı ovadır. Verimli bir araziden oluşmasına rağmen bu yöreden tarım alanında yararlanılamaz. Çünkü, ovanın hemen hemen tümü bataklıklarla kaplıdır.
Diğer Brezilya ovaları ise Amazon Nehri deltası ile Rio de Janeiro Kenti arasındaki sahil şeridinde yer alır. Ancak bu ovalık bölgeler de, yer yer geniş bataklık yörelerle parçalanmıştır. Bazı yerlerde deniz, uzun kollar hâlinde içeriye sokulmuş, kum şeritleri meydana gelmiştir.
⛰️ YAYLALAR VE DAĞLAR
Brezilya topraklarında yüksek kabartılar yoktur. Ancak belirli bir yüksekliğe erişebilen Brezilya yaylasından söz edebiliriz.
Sahil yöresinde yer alan en büyük dağ zincirleri bile (Serra do Mar, Mantiqueira, do Espinhaço) ‘yi geçmez. Gerçekten Brezilya’nın en yüksek dağı, (Mantiqueira Vadisi‘nde yer alan Pico da Bandeira) yüksekliğindedir. Büyük Amazon düzlüğünün kuzey kısımda yer alan kabartıları dahi ‘nin altındadır. Bu yörede en yüksek dağ, yüksekliğindeki Roraima‘dır.
🌿 MATO GROSSO
Brezilya topraklarının hemen hemen yarısı, son derece geniş bir yayla ile kaplıdır. Yüksekliği en az olan (ülkenin içlerine doğru) bu yayla, sahil şeridinde gerçek dağlık zincirler meydana getirecek kadar yükselir. En iç kısma, son derece sık tropikal bir ormanla örtülü olması nedeniyle “sık orman” anlamına gelen “Mato Grosso” adı verilir. Amazon ormanında olduğu gibi bu ormanın bazı yörelerinde de bitki örtüsünün sıklığı ve vahşi hayvanlarla karşılaşma tehlikesi, insanoğlunun iç kısımlara dalmasını engeller. Brezilya’nın bu bölgesinde de nüfus azdır.
Mato Grosso’ya, oldukça anlamlı bir isim olan “Yeşil Cehennem” ismi verilir. Buna karşılık yaylanın kuzeydoğu kısmı, tümüyle değişik bir görünüş oluşturur. Steplerden oluşan bir bitki örtüsü ile kaplıdır. Yaylanın sadece güney kısmından tarım alanında yararlanılabilir. Burada iklim ılımandır. Verim ve bolluk vardır. Brezilya’nın en kıymetli toprakları güneydedir.
🌊 NEHİRLER
Güney Amerika nehirlerinin büyük çoğunluğunun Brezilya’da yer aldığını anlamak için bir coğrafya haritasına göz atmak yeterlidir. Daha önce geniş ölçüde söz ettiğimiz için burada Amazon’a ( uzunluğu olan bu nehir, boyunca Brezilya topraklarında akar) değinmeyeceğiz.
Diğer akarsuların hemen hemen hepsi, Brezilya yaylasından doğarlar. Bunların büyük bir kısmı da, büyük Amazon’un kollarıdır. Bu nehirlerin ilgi çekici bir özelliğini belirtmek sanırız yararlı olur: Bu akarsuların bazılarının rengi değişiktir, (beyaz, siyah, kızıl). Bu renklerin çeşitliliğine yol açan neden ise, nehirlerin dibinde yetişen bitkiler ya da suların kayalardan aldıkları madensel maddelerdir. Soldaki iki su, isimlerini sularının renklerinden almışlardır (Rio Brancove Rio Negro).
Ülkenin ikinci uzun nehri ise San Francisco’dur. Üzerinde tekne ile kadar yol alınabilir. San Francisco, yolun sonunda yüksekliğindeki büyük Paulo Afonso Şelâlesi‘ni meydana getirir.
🏝️ 7.408 KİLOMETRE SAHİL
Brezilya’nın büyük bir kısmı, boyunca uzanan geniş bir kıyı şeridi ile Atlas Okyanusu‘na açılır. Brezilyasahilleri iki değişik görünüş meydana getirir:
- Kuzey’de ve uzak güneyde: Alçak ve bataklıklarla kaplıdır (Capo Orange ile Capo San Rocco arasında).
- Diğer kısım: Yüksek ve engebelidir. Dağ zincirleri denize kadar uzanır.
İşte bu kıyı şeridi üzerinde göz kamaştırıcı Rio de Janeiro limanı denize açılır. İrili ufaklı adacıkları ve zengin bitki örtüsüyle kaplı tepeleri ile Rio de Janeiro, deniz yolundan gelen bir kişi için anlatılması olanaksız bir manzaraoluşturur.
☀️ İKLİM
Kutup iklimi dışında Brezilya’da tüm iklim tiplerinin hüküm sürdüğü söylenebilir. Bunun da nedeni ülkenin Ekvator’un kuzeyinden başlayarak Oğlak Dönencesi’ni geçtikten sonra sona eren uçsuz bucaksız bir toprak üzerindeyer almasıdır.
- En sıcak bölge, Ekvator ikliminin (son derece sıcak ve nemli) hüküm sürdüğü Amazon Ovası‘dır.
- Buna karşılık Brezilya’nın en büyük kentlerinin (Rio de Janeiro, Salvador ve Recife) yer aldığı sahil yöresinde daima tatlı bir ilkbahar havası hüküm sürer.