Krakatau’dan Diriliş: Bitkilerin İnanılmaz Üreme Mekanizmaları
1883 yılında korkunç bir yanardağ püskürmesi Endonezya’da Küçük Sunda Adaları’ndan Krakatau Adası’nı silip süpürmüş, 31 km²’lik bir alan kaplayan adanın yüzölçümü 10 km²’ye inmişti. Püskürme sona erdiğinde ada lavlarla örtülü bir taş yığını durumundaydı. Bu felâketten ancak bazı böceklerle kuşlar, yarasalar ve birkaç bitki türü sağ kurtulabildi.
Aradan yıllar geçti. 1921’de adaya çıkan bilim insanları hayretten donakaldılar: Krakatau Adası’nda hayat sona ermemiş, tam tersine korkunç bir gelişmeye uğramıştı. Etrafta binlerce hayvan dolaşıyor, otlar, çalılar, ağaçlar adanın bütün yüzeyince yayılıyordu. Çeşit çeşit hayvan ve bitkinin türediği bu ortamdan ölüm yerine hayat fışkırıyordu. Bu mucizevi geri dönüşün arkasında bitkilerin benzersiz üreme ve çoğalma yetenekleri yatıyordu.
Bitkiler İki Türlü Ürerler: Eşeysiz ve Eşeyli
Bitkiler de tıpkı hayvanlar gibi kendi varlıklarını korumak için ürerler. Bakterilerden meşe ağaçlarına kadar bütün bitkilerin üreme biçimleri iki büyük sınıfa ayrılabilir:
1. Eşeysiz Üreme (Aseksüel)
Bu, en basit üreme biçimidir ve üretici organların aracılığı olmadan yeni bir bitki meydana getirmeyi sağlar. İki ana biçimi vardır:
- Biteysel Üreme (Yüksek Üreme): «Bölünme» ve «Tomurcuklanma» ile olur. Bitkinin eşeylikle ilgisi olmayan bölümleri (saplar, yapraklar, kökler) yeni bitkiyi meydana getirir. Örneğin kırmızı zambak veya yabani sarımsak bu yolla ürer.
- Alçak Üreme (Sporlanma): Çiçeksiz basit yapılı bitkilerin üreme tarzıdır. Eğreltiotları, Likenler, Algler, Gerçekmantarlar ve Bakteriler sporlanma ile çoğalırlar.
2. Eşeyli Üreme (Seksüel)
Küçüklü büyüklü binlerce bitkinin üreme tarzı olan eşeyli üreme, tabiatın yarattığı en mükemmel üreme çeşididir ve tabiatın üstün bir eseri olan ÇİÇEK aracılığıyla olur.
Çiçeğin Üreme Organları ve Döllenme
Eşeyli üreme, erkeklik ve dişilik organlarının işbirliği ile gerçekleşir:
- Erkeklik Organı: İpçik ve Başçık‘tan meydana gelir. Başçıkta bulunan Çiçek Tozu Keseleri içinde, dölleyici (Döllek Çekirdek) ve besleyici (Beslek Çekirdek) çekirdekleri barındıran Çiçek Tozları bulunur.
- Dişilik Organı: Üç bölümden oluşur:
- Dişicik Başı: Çiçek tozlarını yakalamaya yarayan tepesi tüycüklü ve yapışkan bölümdür.
- Dişicik Borusu: Dişicik başını alttaki yumurtalığa bağlayan ince damardır.
- Yumurtalık: İçinde tohum durumuna dönüştürülen Yumurta Hücreleri (yumurtacıklar) bulunur.
Döllenme: Çiçek tozu dişicik başı üzerine düşer, şişer ve bir Çiçek Tozu Borusu oluşturarak yumurta hücresine ulaşır. Borucuktaki anterozoidlerden (erkek göze) biri yumurta hücresiyle birleşerek tohumun embriyonunu (tohum taslağı) oluşturur. İkinci anterozoid ise İkincil Çekirdek ile birleşerek embriyonun gelişimi için gerekli besleyici cevherleri kapsayan Besidoku’yu (endosperm) meydana getirir.
Çiçek ve Bitki Çeşitleri
- Er-Dişi Çiçekler (Hermahrodit): Üzerinde hem erkeklik, hem de dişilik organları olan çiçeklerdir.
- Bir Eşeyli Çiçekler (Uniseksüel): Eşeylik organı olarak ya yalnız erkeklik organına ya da yalnız dişilik organına sahiptirler (Örn: kabağın sadece dişilik organı olan çiçekleri).
- Bir-Evcikli Bitkiler (Monoecious): Erkeklik ve dişilik organı taşıyan çiçekler aynı bitki üzerinde bulunur (Örn: ceviz).
- İki-Evcikli Bitkiler (Dioecious): Erkeklik ve dişilik organı taşıyan çiçekler farklı iki ayrı bitki üzerinde bulunur (Örn: söğüt).