İnce, uzun boylu, yaşlılığında bile zarafetinden hiçbir şey kaybetmeyen kavak ağacının özellikleri nelerdir? Kavak türleri (Kara Kavak, Ak Kavak, Titrek Kavak) nasıl ayırt edilir? Ağacın yaprakları, çiçekleri ve meyveleri nasıldır? Kavak ağacı nasıl üretilir ve ömrü ne kadardır?
İnce, uzun boylu, yaşlılığında bile zarafetinden hiçbir şey kaybetmeyen düzgün bir vücut yapısına sahip KAVAK AĞACI’m hepimiz tanırız. Gövdesi açık renkli, «cilt» i düz, dalları toprak düzeyinden epeyce yukarılarda göğe doğru yükselen bu güzel ağaç “sulak yerlerin” bitkisidir. Yaprakları en hafif bir rüzgâr esintisinde âdeta soğuktan titreşirmiş gibi ıslık çalar ve çırpınırlar. Kavak ağaçlarına tarlaları çevreliyen su hendekleri boyunca sık sık raslanır. Sanki su kıyısında tarlayı bekliyen bekçiler gibi düzgün bir sıra durumunda uzanırlar.
Değişik tür ve çeşitleri kapsıyan kavak ağaçları. Avrupa, Orta Asya ve Kuzey Amerika kökenlidir. Bu ağaçlar özellikle ovalık yerlerde yetişirler. Ama 800 .m.’ye kadar olan dağ yamaçlarında da geliştikleri görülür. Nemi bol, hattâ yaş toprakları pek severler. Bunun için su yataklarının kıyıları kavakların gelişmesi yönünden en elverişli topraklardır.
Kendi kendine yani yabani olarak yetişen kavakların üremesi tohumlarıyla olur. Birçok bitkide olduğu gibi bunların da gelişmesine el atan insanlar, kavak ağaçlarını “daldırma çeliği” denilen özel dal çubukları yardımıyla üretme yoluna gitmiştir. Çelik, üzerinde tomurcuklar bulunan, ucu sivriltilmiş genç bir dal parçasıdır. Ana bitkiden koparıldıktan sonra kesik olan uç kısmı toprağa girecek biçimde oldukça derine daldırılır. Bu kesik bölümden yavaş yavaş kökler meydana, gelir. Toprağın üstünde kalan bölümden ise zamanla tomurcuklar çıkar. Artık yeni bir kavak-ağacı doğmuştur. Kavak çok çabuk büyüyen bir ağaçtır. On – oniki yaşında yetişkin bir duruma gelir. Üstelik çok uzun ömürlüdür de… yüz, hattâ üç yüz yıl yaşayan çeşitleri vardır. Kavak ağaçlarının bazı çeşitlerinde köklerin uzunluğu “15 metreyi” bulur. Kökler de, bitkinin toprak üstü bölümleri gibi çok çabuk uzar ve yayılırlar. Tarlaların çevresindeki ağaçların kenarlarında yetişen kavaklar derin ve yaygın kökleriyle toprağın kaymasını da önlerler.
BELLİBAŞLI KAVAK ÇEŞİTLERİ
Kavak ağacının otuza yakın türü vardır. Bu türler de alt – türlere ve çeşitlere ayrılırlar. İçlerinde en tanınmışları şunlardır: Ak Kavak, Kara Kavak, Titrek Kavak ve Kanada Kavağı. Şimdi bu türleri yapraklarına göre birbirinden ayırdetmiye çalışalım.
Kara kavak (Populus nigra) : İyi gelişmiş olanlarının çapı 1 m.’ye, boyları 30 m.’ye yaklaşır. Titrek kavak (Populus tremula): Tanınmış kavakların içinde en kısa boylu olanıdır: 20 m. Yuvarlak biçimdeki yaprakları sürekli olarak hareket ettikleri için uzaktan bakıldığında bütün ağacın titrediği izlenimini verirler. Ak kavak (Populus alba) : Boyu 40 , çapı 2 m.’ye yaklaşır. Kavak ağaçlarının dev yapılısıdır.
GÖVDE
Kavak ağacının gövdesi hiç de küçümsenmeyecek bir yüksekliğe erişir: 30-40 metre. Yirmibeş yaşındaki bazı kavaklarda gövdenin çevresi “dört metreyi” bulmaktadır. Kabuk, soluk yeşil ile hafif gri arasında gözü dinlendirici bir renktedir. Yüzeyi genellikle düzdür. Kavak kabuğu üzerindeki ayça biçimi karakteristik lekeler.
YAPRAKLAR
Bu boylu poslu ağacın yaprakları biraz huysuzdur. En hafif rüzgârda büyük bir telâşa kapılan bu yaprakların biçim ve büyüklükleri ağaçtan ağaca değişir. Hattâ aynı ağaç üzerinde çeşitli büyüklükte yaprak vardır. Kavağın yaprakları genellikle “yürek biçimindedir”. Kenarları ya düz ya da dantel gibi tırtıllıdır.
ÇİÇEKLER
Kavak iki-evcikli bir bitkidir. Yani ağacın çiçekleri ya tamamen erkek olur ya da dişi. Çiçekler, uzunluğu 3-10 sm.’yi bulan salkımlar üzerinde toplanmışlardır. Bu salkımlara «Sümbüle» denir. Erkek sümbülelerin üzerindeki çiçekler buğday başaklarını andırırlar. Rüzgâr, üzerlerindeki tozu döktükten hemen sonra düşüverirler. Dişi sümbüleler üzerindeki çiçekler daha azdır. Bunlar çiçek tozlarıyla döllendikten sonra meyva biçiminde oluşurlar. Kavağın çiçekleri, ilk yapraklar ortaya çıktıktan hemen sonra açmıya başlar.
MEYVE VE TOHUM
Kavak ağacının meyvası “kapçık biçimindedir”. Olgunlaşıp açılınca içinden pamuk yumağını andıran binlerce beyaz tüy ortaya çıkar. Tohumlar bu pamukçuk kümesinin diplerine yapışıktır. Hafif bir rüzgârda bu tohumlar tüycükleri yardımıyla uçuşarak uzaklara doğru yayılırlar.