Kışın, bembeyaz karlar altındaki güzel görünüşlü dağlarımızı yeşil renkli bir ağaç süsler. Kış sporlarının bir neşe sembolü olan bir ağaçtır bu… Kış mevsiminde, şehirde, kırda, dağda, ormanda; kestane, kayın, meşe gibi ağaçlar çıplaktır. Kış ortasında bizi yeşil yapraklı dallarıyla “çam” ağacı neşelendirir. Çam hep “yeşil” kalır. Ona dair başka ne biliyoruz? Belki hiçbir şey…
Kış mevsiminde bize verdiği neşeye teşekkür etmek yetmez. Onu ve sayısız çeşitlerini iyi bildiğimizi göstermek için evlerimizin bahçelerine dikersek, dostluğumuzu daha iyi hissettirmiş oluruz.
Çamın Yapısı ve Üreme Süreci
- İlkbaharda çamın kahverengi dalları uzar ve yeşil birer sürgün verir.
- Çamın iki çeşit çiçeği vardır: çiçek tozu (polen) veren erkek çiçekler ile tohum yapmak için çiçek tozunu toplayan dişi çiçekler.
- Erkek çiçekler, sürgünün altında sarı tanecikler halinde bulunur. Her çiçek sayısız kesecikten oluşur ve her kesecik sarı bir tozla doludur. Bu tozlara “polen” denir.
- Rüzgâr, erkek çiçeklerin sarı çiçek tozlarını yerlerinden söker ve havaya dağıtır. Yoğun bir sarı bulut gibi çam ormanlarında dolaşan bu tozlar döllenmeyi sağlar.
- Dişi çiçekler, sürgünün ucunda kırmızımsı küçük bir top şeklindedir. Bunlara “kozalak” denir.
- Kozalaklar, üst üste sıralanmış pullarla kaplıdır. Her pul bir meyve yaprağıdır. Meyve yaprağının iki yanında yumurtacıklar bulunur.
- Döllenme zamanında kozalak pulları aralanır ve çiçek tozları aralarına dolar.
- Tohumun filizlenmesi ve kök salması için en elverişli durumda toprağa düşmesini sağlarlar. Kozalaklar açılmadan az önce toplanır ve “çam fıstığı” adıyla satılır. Bunlar yağlı ve besleyicidir.
Çamın Faydaları
Çam birçok yönden yararlı bir bitkidir. Çıra ve yakacak olarak kullanıldıktan başka, reçinesinden de çeşitli maddeler elde edilir. Reçine almak için ağacın gövdesine yarıklar açılır. 60–70 yaşındaki bir sahil çamı yılda 6–7 kg reçine verir. Reçine damıtılarak terebentin ve karasakız elde edilir. Terebentinden vernik, muşamba, parke cilası ve linoleum yapılır. Ayrıca çam yakılarak elde edilen is, matbaa mürekkebi yapımında kullanılır.
Bu nedenle çam ormanlarına aşırı dikkat göstermek gerekir. Dallarını kesmemek, gövdeyi gelişigüzel yaralamamak gerekir. Zedelenen ağaçlar bir süre sonra kuruyup gider.
Çamgiller Familyası
Çamgiller familyasında yer alan türler:
- Sarı çam (Pinus silvestris)
- Dağ çamı (Pinus montana)
- Kara çam (Pinus nigra)
- Fıstık çamı (Pinus pinea)
- Sahil çamı (Pinus pinaster / Pinus marittima)
- İsviçre fıstık çamı (Pinus cembra)
- Köknar (Abies pectinata)
- Lâdin (Picea excelsa)
- Melez ağacı (Larix decidua)
Bazı Türlerin Özellikleri
- Sarı çam: Akdeniz ve Karadeniz kıyılarında, kuru havada 40 m’ye kadar boylanır. Yaprakları ikişer ikişer, kozalakları 8 cm’dir.
- Dağ çamı: 2500 m’ye kadar olan yerlerde yetişir. Alpler ve Pirene dağlarında yaygındır.
- Kara çam: Uludağ’da çoktur. Yaprakları koyu yeşildir, 5 cm uzunluğundadır.
- Fıstık çamı: Akdeniz, Ege, Marmara kıyılarında bulunur. Tepe dalları şemsiye gibi toplanmıştır.
- Sahil çamı: En fazla reçine veren türdür. Denize yakın yerlerde yetişir.
- İsviçre fıstık çamı: Alpler’de yetişir. “Alpler’in bekçisi” olarak bilinir.
- Köknar: Karadeniz kıyılarında, Uludağ ve Kazdağı’nda yaygındır. Yaprakları iki sıralıdır.
- Lâdin: 50–60 m’ye kadar yükselir. Kozalakları aşağıya doğru sarkıktır.
- Melez ağacı: 2600 m’ye kadar yetişir. Yapraklarını kışın döken tek kozalakgillerdendir.