Filateli nedir, ne zaman ve nerede ortaya çıktı? Dünyanın ilk yapışkan pulu olan Penny Black ile nasıl başladı ve adı nereden gelir? Geleneksel, tematik ve posta tarihi gibi alt dallarıyla bir ülkenin tarihini, kültürünü ve kimliğini nasıl yansıtır?
FİLATELİ: POSTA PULLARI VE TARİHİN BİLİMİ
Filateli, posta pulları, posta damgaları, zarflar ve diğer posta gönderileri gibi posta gönderi ücreti belgelerinin ve posta tarihinin sistematik olarak incelenmesi ve toplanması sanatıdır. Bu disiplin, tarih, coğrafya, sanat ve siyaset gibi alanlarla yakından ilişkili bilimsel bir disiplin olarak kabul edilir.
Kökeni ve Tanımı
- Ortaya Çıkışı: Filateli, dünyanın ilk yapışkan pulu olan Penny Black‘in 1840 yılında İngiltere’de basılmasıyla başlamıştır. Bu yenilik, posta ücretinin gönderen tarafından ödenmesi prensibini getirmiştir.
- Terimin Kökeni: “Filateli” terimi, Yunanca’da “sevgi” anlamına gelen philos ve “vergiden muaf” anlamına gelen ateleia kelimelerinden türetilmiştir. Terim ilk kez 1864 yılında kullanılmıştır.
Filatelinin Alt Alanları ve Önemi
Filateli, sadece pul toplamaktan öte, bir ülkenin tarihini, kültürünü ve kimliğini yansıtan önemli bir kayıt yöntemidir. Alt dalları:
- Geleneksel Filateli: Pulun kendisinin incelenmesi; tasarımı, basım tekniği ve pulun kusurları (hata baskılar) incelenir.
- Posta Tarihi: Postanın gönderi süreci, kullanılan damgalar, tarifeler ve posta yolları (hava postası, deniz postası) incelenir.
- Tematik Filateli: Belirli bir konu (kuşlar, sanat eserleri, spor) üzerine basılmış pulların toplanmasıdır.
- İlk Gün Zarfı (FDC): Bir pulun ilk kez tedavüle çıktığı gün, o pulun yapıştırıldığı ve damgalandığı özel zarfların toplanmasıdır.
Pullar, küçük boyutlarına rağmen önemli olayları, milli kahramanları ve yıldönümlerini belgeleyerek tarihsel bir kayıt işlevi görür.