Denizler ve Okyanuslar

Su Küre

Dünya’nın yüzölçümü 509.950.715 km²’dir. Bunun yaklaşık dörtte üçü, yani 361.128.000 km²’si denizlerle kaplıdır. Bu su kütlesine “su küre” ya da “hidrosfer” denir. Evrende incelenen diğer gezegenlerde su bulunmadığı anlaşılmıştır. Su, yalnızca Dünya’ya özgü bir maddedir.

Denizler

Denizler, okyanusların bir parçasıdır ancak derinlik ve genişlik bakımından daha küçüktür. Okyanuslardan ayrılarak dar boğazlarla kıtalar arasına sokulmuş olabilirler (Akdeniz, Baltık Denizi gibi). Yarımadalarla ayrılmış veya körfezler şeklinde kıtalara sokulmuş olabilirler (Bengal Körfezi, Japon Denizi gibi). Adalar arasında sıkışıp kalmış denizler de vardır (Cava Denizi, Celebes Denizi, Sulu Denizi, Sunda Denizi gibi).

Okyanuslar

Okyanuslar, kapladıkları alanın genişliği, birbirleriyle çok geniş yüzeyler boyunca birleşmeleri, derinlikleri, sıcaklık ve tuzluluk durumları, akıntı sistemleri gibi özellikleriyle denizlerden ayrılır.

Deniz Dibi Biçimleri

Deniz dipleri, karalara göre daha yalın ve az çeşitlidir. Bunun iki nedeni vardır: Deniz dipleri dış etkilerle fazla değişikliğe uğramaz ve biriken tortular biçimleri sadeleştirir. Yine de deniz diplerinde ovalar, dağlar, sıradağlar, platolar, derin çanaklar ve çukurlar bulunur.

Derinlik yönünden denizler üç bölgeye ayrılır:

  1. Kıta platformları (şelfler)
  2. Derin deniz çanakları
  3. Derin deniz çukurları

Kıta Platformları

Kıta platformları, karaların deniz altında kalmış parçalarıdır. Derinlikleri genellikle 200 metreyi geçmez. Genişlikleri, yanındaki karanın yüzey biçimlerine bağlıdır. Düz ovalar durumunda geniş, yüksek sıradağlarla denize varan karalarda ise dar olurlar. Kıta platformları, “kıta yamacı” denen dik bir eğimle sona erer ve derin deniz düzlüklerine bağlanır.

Derin Deniz Çanakları

Deniz dibinde az engebeli, düz ve oluk biçiminde alanlardır. Yüzlerce kilometre uzanabilirler. Bu alanlar, deniz dibindeki sırtlar ve eğimlerle havzalara bölünür.

Derin Deniz Çukurları

Yer yüzeyinde görülen en derin alanlardır. Büyük Okyanus’un dibinde 3000–6000 metre derinlikte, birkaç yüz bin km² genişlikte çukurlar bulunur. Bazı noktaların derinliği 9–10 bin metreyi aşar. Bu çukurlar, dünya denizlerinin %3’ünü kaplar.

Deniz ve Kıyılarla İlgili Küçük Sözlük

  • Ada: Deniz, okyanus veya göl sularıyla çevrili kara parçası.
  • Atol: Ortasında lagün bulunan oval veya daire biçimindeki mercan resifleri.
  • Boğaz: İki kara parçası arasındaki dar deniz geçidi.
  • Burun: Karaların deniz içine doğru uzanan sivri uçlu bölümleri.
  • Dalga: Rüzgârın etkisiyle deniz ve göl yüzeyinde oluşan kıpırdanma.
  • Dil: Denize doğru uzanan ince, uzun ve düz kara parçası.
  • Fiyort: Genellikle Norveç’te görülen, denizin karalara dar ve dolambaçlı şekilde sokulduğu kıyı biçimi.
  • Kanal: İki denizi veya iki ırmağı birbirine bağlayan yapay su yolu.
  • Kıstak: İki deniz arasında kalan dar kara bölümü.
  • Kıyı: Deniz ve karanın birleştiği yer.
  • Kıyı Kordonları: Dalga ve akıntıların sürüklediği alüvyonların oluşturduğu ince uzun adalar.
  • Kıyı Taraçaları: Su düzeyinin değişmesiyle oluşan eski plajlar.
  • Koy: Körfezin küçüğü; kapalı ve açık türleri vardır.
  • Körfez: Karaya sokulmuş deniz parçası.
  • Lagün: Kıyı kordonlarıyla denizden ayrılmış su bölümü.
  • Mercan Resifi: Kalkerli iskeletli canlıların oluşturduğu deniz yapıları.
  • Takımada: Birbirine yakın adalar topluluğu.
  • Yalıyar: Dalga aşındırmasıyla oluşan dik kıyı.
  • Yarımada: Bir yönünden anakaraya bağlı, denize doğru uzanan kara parçası.