🕳️ Alçaltı Nedir?
Yeryüzündeki göllerin su yüzeyi genellikle deniz düzeyinden yukarıdadır. Ama arasıra gölün dibi deniz düzeyinin altında kalır. Bu tip alçaltılara “gizli alçaltı” denir.
Yeryüzündeki kıtalar, milyonlarca yıl önce büyük kaya kütlelerinin birbirini itmesi sonucu okyanusların üzerinde yükselerek oluşmuştur. Buna rağmen yükselen kıtalar üzerinde deniz düzeyinden aşağıda kalan bölgeler de kalmıştır.
🌐 Bu bölgeler toplamda 800.000 km²’lik bir alan kaplar. Kıtaların toplam yüzölçümüyle (149 milyon km²) karşılaştırıldığında önemsiz görünür.
🌍 ALÇALTILAR VE GÖLLER
İsrail’in doğu bölgesine rastlayan eskiçağın ünlü Sodom şehrine giderken asfalt yolun kenarında bir levha göze çarpar. Bu levhanın üzerinde şu iki kelime yazılıdır: “Deniz Düzeyi”.
Biraz ileride gittikçe alçalan vadinin dibinde de etrafı dağlarla çevrili büyükçe bir göl uzanır: Lût Gölü.
📉 Lût Gölü kıyıları yeryüzünün deniz düzeyinden en alçak olan (-392 m) kara parçasıdır.
📌 Bellibaşlı Alçaltılar
| Yer | Su Yüzeyi | Göl Dibi |
|---|---|---|
| Lût Gölü (İsrail-Ürdün) | -393 m | -787 m |
| Taberiye Gölü (İsrail) | -212 m | |
| Assal Gölü (Somali) | -174 m | |
| El Kara (Libya) | -134 m | |
| Ölüm Vadisi (ABD) | -85 m | |
| Salton Gölü (ABD) | -65 m | |
| Dankali Çölü (Afrika) | -116 m | |
| Hazar Denizi | -28 m | |
| Eyre Gölü (Avustralya) | -11 m |
🧭 Gizli Alçaltılar
| Göl Adı | Göl Dibi |
|---|---|
| Baykal Gölü (Rusya) | -1741 m |
| Tanganika Gölü | -655 m |
🧂 Lût Gölü (Ölü Deniz)
Lût Gölü, suyu çok tuzlu geniş bir göldür.
- Denizlerin ortalama tuzluluğu: %3.5
- Lût Gölü tuzluluğu: %26
- Göl dibinin bitüm katmanlarıyla örtülü oluşu ve tuzluluğu nedeniyle hiçbir canlı yaşamaz.
→ Bu yüzden “Ölü Deniz” adı verilmiştir.
🇹🇷 Türkiye’de Alçaltılar ve Göller
Anadolu’nun yükselmesi sırasında orta bölümler çukurlaşmış, deniz alanları derinleşmiştir. Bazı bölgelerde kıvrımlar, bazı yerlerde kırılmalarla çukur ovalar oluşmuştur.
📍 Marmara Bölgesi’nde İznik Gölü’nden batıya uzanan alan, Mudanya Dağları ve Uludağ çevresinde deniz düzeyinden aşağıda kalmıştır.
→ Bursa Ovası’nda alüvyon kalınlığı 98 m’yi geçer.
→ Bu, ovanın önceleri deniz düzeyinden aşağıda olduğunu gösterir.
🌊 Hazar Denizi
- Yüzölçümü: 424.300 km²
- Yeryüzünün en büyük alçaltısıdır
- Her yıl 150 cm kadar alçalır
→ Buharlaşma devam ederse 648 yıl sonra 972 m derinliğiyle en derin “kuru” alçaltı olur
→ Bu alan verimli toprak hâline gelebilir
🏔️ Baykal Gölü
- Yüzölçümü: 31.500 km²
- Su yüzeyi: 488 m
- Göl dibi: -1741 m
→ Deniz düzeyinden aşağıda kalan derinlik: 1253 m
→ Yeryüzünün en derin gizli alçaltısıdır
→ Ocak–Mayıs arası donar
☠️ Death Valley (Ölüm Vadisi)
Kaliforniya ile Nevada arasında Mojave Çölü’nün kuzeybatısında yer alır.
- Derin çatlaklarla kaplı
- İnsan iskeletlerine rastlanır
→ Altın arayan maceracılar veya kaçak haydutlar
🏞️ Türkiye’de Gizli Alçaltılar
- Ulubat (Apolyont) ve Manyas Gölleri: Alüvyonlarla dolmuş alçaltı gölleri
- Sapanca Gölü:
- Su yüzeyi: 40 m
- Derinlik: 50 m
→ Tabanı deniz düzeyinden 30 m aşağıda
→ Türkiye’nin en karakteristik gizli alçaltısı
- Kıyı baraj gölleri (lagünler):
- Büyük Çekmece Gölü: 10 km uzunluk, 11 km² alan
- Küçük Çekmece Gölü: 7 km uzunluk, 16 km² alan
→ Denizle bağlantılı, tuzlu su, tabanları deniz düzeyinden aşağıda
📊 Türkiye’nin En Derin Gölleri
| Göl Adı | Denizden Yükseklik | Derinlik | Alan |
|---|---|---|---|
| Sapanca | 40 m | 50 m | 47 km² |
| İznik | 85 m | 67 m | 298 km² |
| Burdur | 854 m | 50 m | 200 km² |
| Hazar | 1248 m | 300 m | 86 km² |
| Van | 1646 m | 100 m | 3713 km² |