BOLU

YÜZEY ŞEKİLLERİ

İl topraklarının % 61’i dağlarla kaplıdır. Batıdan doğuya ve kuzeyden güneye gidildikçe dağların yükseklikleri artar. Batıda kıyı paralelliği bozulur ve seyrekleşir. İlin başlıca dağları şunlardır: Köroğlu Tepesi ($2.499\text{ m}$), Büyük Kartal Tepesi ($2.020\text{ m}$), Çele Doruğu ($1.980\text{ m}$), Naldöken Tepesi ($1.911\text{ m}$), Ardıç Dağı ($1.852\text{ m}$), Sünnice Dağı ($1.849\text{ m}$), Erenler Dağı ($1.794\text{ m}$), Çardak ($1.717\text{ m}$), Akkayabaşı ($1.717\text{ m}$), Kocabaş ($1.714\text{ m}$).

Kıyı kısmında Karadeniz Kıyı Dağları, ikinci sırada Bolu Dağları ve Köroğlu Dağları vardır.

İl topraklarının yaklaşık % 9,3’ü ovalarla kaplıdır. Ovalar doğu-batı doğrultusunda uzanır. Dağlarla birbirlerinden ayrılırlar. Düzce Ovası, Bolu Ovası, Gerede Ovası, Mudurnu Ovası, Himmetoğlu Ovası önemli ovalardır. Bu ovaların en büyüğü Düzce Ovası’dır. Başlıca yaylalar Mengen, Bolu, Gerede, Seben, Kıbrısçık, Mudurnu, Göynükyaylalarıdır.

AKARSULAR VE GÖLLER

Efteni, Filyos ve Sakarya akarsu havzaları yer alır. Efteni Akarsu Havzası tümüyle il sınırları içindedir. Melen, Aksu, Asar gibi sular bu havzadadır. Büyüksu, Mudurnu, Ulusu akarsuları da Filyos Havzası’ndadır. Büyük Melen Efteni Gölü’nden çıkar, Karadeniz’e dökülür. Küçük Melen Baba Dağı’ndan çıkar, sularını Hasanlar Barajı’na döker. Aksu Düzce’nin güneyinden çıkar, Efteni Gölü’ne dökülür. Asar Suyu Bolu Dağları’ndan çıkar, Küçük Melen’e karışıp Efteni Gölü’ne dökülür. Uğur Suyu Kerimali Dağları’ndan çıkıp Efteni Gölü’ne dökülür. Bolu Suyu (Büyüksu) Abant Gölü’nün ayağıdır. Gölden çıktıktan sonra Mudurnu Suyu ile birleşir. Mudurnu Suyu Ardıç Dağı’ndan çıkar, Bolu Suyu ile birleşir. Ulusu Köroğlu Dağları’ndan çıkar, birçok derelerle birleştikten sonra Filyos adını alarak Karadeniz’e dökülür. Mudurnu Çayı Abant Dağları’ndan çıkar, Seymen Deresi’yle birleştikten sonra Bolu il sınırından çıkarak Sakarya Nehri’yle birleşir. Aladağ Suyu Aladağ’dan çıkar, çaylarla, derelerle birleştikten sonra Bolu sınırından çıkarak Sarıyar Barajı’na dökülür. Göynük Suyu Çubuk Gölü’nden çıkar, Bolu sınırlarını terkettikten sonra Sakarya Nehri’ne karışır.

Morfolojik yapının karışıklığı, akarsuların çokluğu ve eğimin fazlalığı, çok sayıda gölün oluşmasına neden olmuştur. Bolu’da alanları küçük birçok göl vardır.

Abant Gölü, Bolu Dağları üzerinde $125\text{ hektar}$ büyüklüğünde bir krater gölüdür. En derin yeri $17\text{ m}$’dir. Turizm açısından büyük değer taşır.

Yedigöller, Göynük’ün doğusunda yer kayması sonucu oluşmuş göllerdir. Dördünde sürekli su vardır, üçü yazın kurur. Yedigöl çevresi ulusal park niteliğindedir. Göllerin adları şöyledir: Büyük Göl, Küçük Göl, Nazlı Göl, Sazlı Göl, Derin Göl, Aşağı Göl, Orta Göl.

Bu göllerden başka daha birçok irili ufaklı göller vardır. Çağa, Çubuk, Sünnet, Efteni, Karagöl, Karamurat göllerini bu arada sayabiliriz.

Gölköy Baraj Gölü ve Hasanlar Gölü, sulama amacıyla kurulmuş göllerdir.

İKLİM

İlin kuzeyi Karadeniz İklimi etkisindedir. Kuzey bölümde yazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlı geçer. Güneye inildikçe yükseltinin artması nedeniyle iklim karasal özellik gösterir, yazın yağışlar azalır.

Bolu’da yıllık sıcaklık ortalaması 10,2∘’dir. En düşük sıcaklık ortalaması −34∘, en yüksek sıcaklık ortalaması 39,4∘’dir. Yıllık ortalama yağış $533,7\text{ mm}$’dir.

BİTKİ ÖRTÜSÜ

Kıyı kesiminde dar bir şerit makilerle kaplıdır. Hemen sonra yükselen dağlarda orman örtüsü görülür. Yayvan yapraklı ağaçların oluşturduğu bu ormanlarda, gürgen, kestane, ıhlamur, çınar, meşe, kızılağaç, yabani fındık, dişbudak, beyaz söğüt, kavak gibi ağaç türleri vardır. Doğudaki dağlık alanlarda iğne yapraklı ormanlar geniş yer kaplar. $600\text{ m}$yükseklikten sonra çam ormanları görülür.

Güneydeki Köroğlu Dağları’nda kurakçıl ormanlar vardır. Buralarda kayın, gürgen türlerine rastlanır. Yüksek kesimlerde iğne yapraklı ormanlar vardır. Ovalarda ormanlar yok edilmiş, tarım alanları hâline getirilmiştir.

EKONOMİ

TARIM VE HAYVANCILIK

Topraklarının engebeli olması ve orman alanlarının genişliği, tarım alanlarını daraltmıştır. Tarıma elverişli alan % 89, tarıma elverişsiz alan % 11’dir. Kültüre elverişli alanın % 59’unu ormanlar, % 20’sini çayır ve meralar, % 21’ini bitki üretimi yapılan alanlar oluşturur.

Ekili alanların % 90’ında tahıl yetiştirilir. Ayrıca Baklagiller, fındık üretilir, meyve ve sebzecilik yapılır. Endüstri bitkilerinden tütün, şeker pancarı da yetiştirilmektedir.

Bolu’da ana ürünlerin üretim miktarı ($1979-1981$ ortalaması, ton olarak): Buğday ($180.634$), arpa ($36.521$), kaplıca($2.597$), mısır ($82.672$), mahlut ($13.023$), fasulye ($2.222$), fiğ ($2.281$), burçak ($670$), tütün ($600$), şeker pancarı($95.481$), soğan ($2.844$), patates ($66.777$).

Bolu’da tarıma elverişli toprakların darlığı halkı hayvancılığa itmiştir. Daha çok küçükbaş hayvan yetiştirilir. Eskiden kılve tiftik keçisi çok yetiştirilirken son yıllarda koyun ön sırayı almış, $1979$ yılında koyun sayısı $348.160$’ı bulmuştur.

Koyun yetiştiriciliğinin arkasından sığırcılık gelir. Süt hayvancılığı son yıllarda önem kazanmıştır. $1979$ yılında sığır sayısı $254.550$ olmuştur.

Kümes hayvancılığı son yıllarda önem kazanmıştır. Etlik piliç yetiştirilir. $1979$ yılında $2,5\text{ milyon}$ tavuk ve horoz vardı. Hindi de, yetiştirilen kümes hayvanları arasındadır.

Bolu Dağları’nda modern arıcılık yapılır. $1979$ yılında $35.627$ kovan vardı. Bunlardan çam balı ve arı sütü elde edilir.

Göllerin bol olduğu için, göllerde tatlı su balıkları önemlidir.

SANAYİ VE MADENCİLİK

Orman ürünleri endüstrisi gelişmiştir. Karacasu Devlet Orman Kereste Fabrikası ve Sümerbank Suni Tahta Fabrikası vardır. $1970$ yılında bir çimento fabrikası kurulmuştur. Besin endüstrisi gelişmektedir. Dört yem fabrikasıkurulmuştur. Tarım araçları fabrikası, plastik ürünleri işleyen fabrikalar belli başlı endüstri kuruluşlarıdır.

Bolu ilinde zengin linyit yatakları vardır. $1980$’de çıkarılan linyit miktarı $85.046\text{ ton}$’u bulmuştur.

Göynük ve Mudurnu çevresinde mermer, Bolu’da demir ve alçıtaşı bulunmaktadır. Yedigöller’de manganez yatakları vardır.

Bunlardan başka kurşun, altın, antimon yatakları da bulunmaktadır.

Düzce, Gerede çevresinde sıcak ve kükürtlü sularla, maden suyu kaynakları vardır.

GEZİLİP GÖRÜLECEK YERLERİ

Bolu ilinin ekonomik hayatında turizmin önemli bir yeri vardır. Doğa yapısı bu imkânı hazırlamıştır. Deniz, orman ve gölleriyle ünlüdür. Bolu şehrinin $34\text{ km}$ güneybatısındaki Abant Gölü’nün güzelliğini yabancı gezginler bile öğrenmiştir.

Bolu’nun $36\text{ km}$ kuzeydoğusundaki Yedigöller ise doğa güzelliğine doyum olmayan bir görünüştedir ve $1965$ yılında millî park hâline getirilmiştir. Bolu göllerinde çeşitli av kuşları ve yabani ördek avlanır. Ayrıca geyik, kurt, ayı, porsuk, yaban keçisi, yaban domuzu, alabalık, sazan balığı gibi hayvanlar boldur.

Kış sporları ve dağcılık gelişme yolundadır. Bursa-Uludağ ve Antalya-Beydağları’ndan sonra kayak sporları yönünden üçüncü gelir. Kartalkaya Kayak Tesisleri Bolu-Seben yolu üzerindedir.

Yöredeki kaplıcalar ve içmeler de önemlidir ve çok turist çeker. Mudurnu, Seben, Efteni, Derdin kaplıcaları ünlüdür.

Karadeniz kıyısındaki Akçakoca, $30\text{ km}$ uzunluğundaki plajıyla yazın sayısız turist çeker.

Fakıi 11 Mağarası, Ceneviz Kalesi, Cuma Yeri gibi gezme ve dinlenme yerleri de vardır.

Osmanlı Türkleri şehirde $32$ cami, $12$ medrese ve daha pek çok mimarî yapı bırakmıştır. Yıldırım Bayezit Camisi (Paşa Camisi de denir), Demirtaş Paşazade Bey’in yaptırdığı Kadı Camisi, Şemsi Paşa’nın yaptırdığı İmaret Camisi, Musa Paşa’nın yaptırdığı Ilıca Camisi önemli camilerdir. Düzce yakınındaki Üskübü’de (Konuralp), Bitinya-Roma, Bizansve Osmanlı çağına ait eserler vardır. Bunlar arasında Bitinyalılar’dan kalan anfi, Osmanlılar’ın onardığı su kemeri, Romalılar‘dan kalan lahit ve sütun başlıklarıyla, Bizans’tan kalan eserler sayılabilir. Fatih’in öğretmeni Akşemsettin’in türbesi de Göynük‘tedir.

FOLKLOR

Bolu’da Karadeniz gelenekleri dikkati çeker. Ancak düğün törenleri her ilçede değişiklik gösterir. İlin Abaza ve Çerkeşhalkının töreleri, inanışları ve törenleri ise her ilçede aynıdır. Gerede‘de eski bir geçmişe dayanan «sohbet toplantıları»günümüzde hâlâ sürdürülmektedir. Her yıl yeniden seçilen **«Başeski»**nin başkanlığında yapılan bu toplantılarda çeşitli sorunlar üzerinde tartışılır; sonra da çalgı çalınıp oyunlar oynanır. İlkbahardaki Nevruz Günü törenler ve oyunlarla karşılanır. Yerel oyunları içinde Köroğlu, Göynük ve Mudurnu Zeybeği, Akçakoca‘da oynanan karatavuk horonu ve Çerkeş dansları sayılabilir. Türk edebiyatındaki ünlü «Köroğlu» efsanesi de Bolu’da geçer. Halkının % 82’si köylerde yaşadığı için geleneklerini korumuştur.

YÖREDEN BİR TÜRKÜ

Beyaz geyme toz olur
Siyah geyme söz olur
Gel berber gezelim
Muradımız tez olur
Salma da salma da gel
Haydi yavrum
Dön dolaş gene bana gel

Beyaz geyme tanırlar
Seni yolcu sanırlar
Zaten bende talih yok
Seni benden alırlar
Salma da salma da gel
Dön dolaş gene bana gel