BALIKESİR

⛰️ YÜZEY ŞEKİLLERİ

Ova görünüşü kuzeyde Marmara Denizi kıyılarından başlar, güneye doğru hafif eğimler yaparak Manyas Gölü’nün güney kesimine iner. Susurluk ve kolu Simav Çayı bu düzlük içinde Marmara’ya doğru akarlar. Ege Denizi kıyılarında Edremit ve İvrindi ovaları vardır.

İlin yüzölçümünün 767.613 hektarlık bölümünü platolar, 157.570 hektarlık bölümünü ovalar, 5.782 hektarlık bölümünü yaylalar kaplar. İldeki başlıca dağlar şunlardır:

Karadağ ilin kuzeybatısında, Bursa sınırı üzerindedir. En yüksek noktası 764 m, uzunluğu 80 km, genişliği 16 km olan Karadağ, 1.280 $km^2$ ’lik bir alanı kaplar.
Edincik Dağı Erdek ve Bandırma körfezinin güneyinde bulunur. En yüksek noktası 369 m, uzunluğu 15 km, genişliği 6 km, kapladığı alan 90 $km^2$ ’dir.
Gelçal Dağları Manyas’ın güneyinde, Susurluk, Kocaçay vadileri arasında uzanır. Gelçal Dağı’nın en yüksek noktası Keltepe’dir (881 m).
Çatal (Kepez) Dağı Manyas Havzası’nın güneyinde, Susurluk’un doğusunda yer alır. Dar ve derin vadilerle yarılmıştır. En yüksek tepesi 1.336 m, uzunluğu 40 km, genişliği 30 km olan dağ, 1.200 $km^2$ ’lik bir alanı kaplar.
Alaçam Dağı ilin doğusunda, bozuk bir alandadır. Kuzeybatı-güneydoğu yönünde uzanır. En yüksek noktası Tilki Tepesi’dir (1.625 m); uzunluğu 40 km, genişliği 30 km’dir; 1.200 $km^2$ ’lik bir alanı kaplar.
Madra Dağları Balıkesir’in güneybatısındadır. Kuzeydoğu-güneybatı yönünde uzanır. En yüksek noktası 1.767 m’dir.
İlin kuzeybatısındaki Hodul Dağı’nın yüksekliği 610 m’dir.
Balıkesir’in kuzeyindeki Kapıdağı’nın en yüksek noktası 803 m’dir (Adamkaya Tepesi).

Balıkesir topraklarının % 10,9’unu kaplayan ovalar, dağ sırtları ile birbirinden ayrılmıştır.

Balıkesir Ovası, Edremit Körfezi ile Susurluk Vadisi arasında kalan, oldukça alçalmış akarsu vadileriyle oyulmuş bir alandır. İlin $140\ km^2$ ’lik bölümünü kaplar. Denizden yüksekliği 130 m’dir.
Doğudaki Kepsut Ovası Balıkesir Ovası uzantısı gibidir.
Manyas Ovası, Manyas Gölü’nün güneyindedir. $110\ km^2$ ’lik bir bölümü kaplar. Denizden yüksekliği 20 m’dir.
Gönen Ovası, Gönen Çayı boyunca uzanır. Denizden yüksekliği 100 m’dir. Gönen Ovası 3 bölümlüdür: Birincisi Gönen ilçesi yakınlarındadır. İkincisi kuzeyde, üçüncüsü Sinekçi, Sarıköy, Edincik arasındadır.
Edremit Ovası, Edremit Körfezi’nin kuzeydoğusunda, denizden 25 m yüksekliktedir.

Edremit Ovası’nın doğusunda Havran, Burhaniye, Bigadiç, Ergama, Sındırgı, Ayvalık, İvrindi ve Susurluk ovaları vardır.

💧 AKARSULAR VE GÖLLER

Balıkesir su kaynakları bakımından zengindir. En önemli akarsu Susurluk (Susurlu) Irmağı’dır. Bu ırmak Kütahya ilinden çıkar. Susurluk adı «su sığırı» (yani manda) sözünden gelir. Uzunluğu 321 km’dir. Kütahya’da Simav adı ile çıkan ırmak, Kepsut’tan sonra Susurluk adını alır. Manyas ve Ulubat Gölleri arasından geçerken Balıkesir ili sınırından çıkar. Bursa ilinin Marmara kıyılarından denize dökülür.

İlin diğer önemli akarsuları Kazdağı’ndan çıkan, Marmara’ya dökülen Gönen Çayı ile Manyas Gölü’nü besleyen ve Madra Dağları’ndan çıkan Kocaçay’dır. 36 km uzunluğundaki Havran Çayı Madra Dağları’nın kuzey ve batı yamaçlarından, Kazdağı’nın güneyinden çıkar. Küçük derelerin beslediği çay, Edremit Körfezi’nden Ege Denizi’ne dökülür.

İlin en önemli gölleri Manyas, Tabak Gölleri ve Çaygören Baraj Gölü’dür. Manyas Gölü Bandırma ve Erdek Körfezleri’nin güneyinden 15 km içeridedir (yüzölçümü $192\ km^2$ ). Doğudan batıya uzunluğu 19 km, kuzeyden güneye genişliği 15 km, en derin yeri 5 m’dir. Manyas Gölü’nü Kocaçay, Karadere besler. Tabak Gölü, Kızılkeçili, Zeytinli ve Havran çaylarının oluşturduğu su birikintisidir. Çaygören Baraj Gölü, Susurluk Çayı üzerindeki barajın oluşturduğu göldür. Temelden yüksekliği 53,50 m, yüzölçümü 780 ha’dır.

🌥️ İKLİM

Balıkesir ilinin, Marmara kıyılarında geçici Akdeniz iklimi, Ege kıyılarında Akdeniz iklimi görülür. İç kısımlara gidildikçe iklim sertleşir. Yazlar sıcak, kışlar soğuk ve yağışlı geçer. Günlük ısı farkları çoğalır.

Marmara ve Ege kıyılarında yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer; doğudaki dağlık bölgede kışlar soğuk, yazlar serindir. Batıdan esen rüzgârlar yağış getirir. En fazla yağış kış ve ilkbahar aylarındadır.

İlin yıllık yağış ortalaması 609,2 mm, ısı ortalaması $14,6^\circ$ C’dir. Dağlık bölgelerde yağış 1.000 mm’yi aşar. Şimdiye kadar saptanan en düşük ısı $-21,8^\circ$ C, en yüksek ısı $43,7^\circ$ C’dir.

🌳 BİTKİ ÖRTÜSÜ

Balıkesir ili değişik iklimlerin etkisindedir; bu sebeple bitki örtüsü de değişiklik gösterir. Ege kıyıları Akdeniz bitki örtüsünü andırır. 300-400 m yüksekliklerde makilere, daha yükseklerde meşe, gürgen, kestane gibi ağaçlara rastlanır. Ovalarda dikenli bitkiler, ebegümeci ve papatyalar vardır. İlde 1981 yılında yapılan ölçmelere göre 648.000 hektarlık alanın ormanlık olduğu saptanmıştır. Doğuda büyük ormanlar vardır. Ormanlık alanların 372.000 hektarı koru, diğer kısmı baltalıktır.

💰 EKONOMİ

TARIM VE HAYVANCILIK

Balıkesir ilinde toprakların % 23’ünü tarıma elverişli topraklar, % 15’ini zeytinlik, meyvelik, bağlık, sebze bahçeleri ve fundalıklar meydana getirir. Türkiye’nin zeytin ve zeytinyağı üretiminin bazı yıllar dörtte birini, bazı yıllar üçte birinden fazlasını Balıkesir ili sağlar. Edremit, Ayvalık, Havran, Burhaniye, Erdek ve Bandırma ilçeleri zeytin ambarı sayılır.

İl, bitki üretimi bakımından üç bölgeye ayrılır:

Marmara Bölgesi: Bandırma, Erdek, Gönen ve Manyas ilçelerinin bulunduğu bu bölgede sofralık zeytin, pamuk, tütün, şeker pancarı ve şaraplık üzüm yetiştirilir.
Körfez Bölgesi: Edremit, Havran, Burhaniye ve Ayvalık ilçelerinin bulunduğu bu bölgede zeytin üretimi önemli bir yere sahiptir. Bunun yanı sıra pamuk, üzüm, incir ve mandalina yetiştirilir.
Merkez Bölgesi: Susurluk, Kepsut, Dursunbey, Sındırgı, Bigadiç, Savaştepe, İvrindi, Merkez ve Balya ilçelerinin bulunduğu bu bölgede en çok pamuk, susam, tütün, ayçiçeği, elma ve armut yetiştirilir.

1980 yılında Balıkesir’de üretilen tahıllar, baklagiller ve endüstri bitkileri şunlardır (ton olarak): Buğday (410.966), arpa (71.937), çavdar (16.437), yulaf (39.825), kaplıca (636), mısır (50.235), darı (10), pirinç (5.809), bakla (17.266), bezelye (75), nohut (11.455), fasulye (7.709), mercimek (1.065), börülce (129), fiğ (140), burçak (2.435), ayçiçeği (38.160), susam (1.540), yerfıstığı (90).

Aynı yıl Balıkesir’de meyve üretimi de şöyleydi (ton olarak): Armut (6.788), ayva (1.672), elma (20.079), muşmula (189), erik (4.374), iğde (213), kiraz (1.807), şeftali (8.152), zeytin (246.850).

İlde büyük ve küçükbaş hayvancılık yapılır. Modern uygulama yapılan çiftliklerde erken kuzu doğumu yaptırılır. Arıcılık da gelişmiştir. Balmumu elde edilir. İpekböcekçiliğinin geleneksel bir önemi vardır. İpek kozası üretiminde Bursa ve Sakarya’dan sonra üçüncü sırayı alır. Dağlık bölgelerde kıl keçisi, sığır cinsinden Montofon ineği beslenir. At ve eşek miktarı ise gün geçtikçe azalmaktadır.

SANAYİ VE MADENCİLİK

Balıkesir sanayide gelişmiş bir ilimizdir. Faal nüfusun % 6’sı imalat sanayiinde çalışmaktadır. Ayvalık, Burhaniye ve Edremit ilçeleri zeytinyağı ve sabun sanayiinin merkezleri olarak bilinir. Bandırma’daki borik asit, boraks, sodyum perborat, sülfürik asit ve suni gübre üreten fabrikalar, ilin en önemli fabrikalarıdır.

Balıkesir, maden yatakları bakımından da ülkenin zengin illerinden biridir. İlde çıkarılan madenler şunlardır: Demir, kurşun-çinko, borat mineralleri, antimuan, manyezit, cıva, manganez, krom, dolomit, potasyum feldispat, kaolen, talk, perlit, linyit kömürü, mermer.

📜 TARİH

Balıkesir ve yöresi prehistorik (tarih öncesi) çağdan beri insanlığın yerleşme yeri olmuştur. M.Ö. 3. bin sonlarında bölge Hititler’in yönetiminde Asuwa adıyla anılıyordu. M.Ö. 1200’de Avrupa’dan ve Çanakkale üzerinden göç eden Traklar’ın bir kolu olan Misyalılar bu bölgeye yerleştiler. Bu dönemde buraya Misya denirdi. Tarihin ilk çağlarından beri bölgede birçok kent kurulmuştur. Bunların arasında, tarihî belgelerde adı geçen kent, Akhraos’tur. Balıkesir’in yaklaşık 26 km doğusundaki Kepsut yakınında olduğu sanılmaktadır. Roma İmparatorluğu çağında kentin yerini Hadrianothroe, yani Kale Şehri aldı. Orta Çağ’da ise bu ad Balıkesir oldu.

Misyalılar’dan sonra bölge sırasıyla Frigya, Lidya, Pers, Makedonya, Roma ve Bizans egemenliği altında yüzyıllar boyunca yaşadı. Sonraki yıllarda, Selçuklular’ın egemenliğine geçti. 1300 yılına doğru Selçuklu Devleti yıkılınca Karesi Kara İsa Bey, başkent Balıkesir olmak üzere bir beylik kurdu. Bu beylik 1354 yılında Orhan Bey tarafından Osmanlı topraklarına katıldı, Osmanlı Devleti yönetiminde bir sancak beyliği oldu.

26 Mayıs 1919’da Ayvalık Limanı’na İngiliz ve Yunan savaş gemileri demirledi. 28 Mayıs gecesi üç Yunan savaş gemisi ile iki Yunan şilebi daha demirledi. 28 Haziran – 13 Temmuz 1919’da Hacı Muhiddin Bey’in başkanlığında ilk kongre yapıldı. 2. kongre 26-30 Temmuz tarihleri arasında toplandı. 16 Eylül 1919’da 3. Balıkesir Kongresi Mustafa Kemal Paşa’nın telgrafı üzerine yapıldı. 19 Kasım 1919’da 4. kongre toplandı. 10 Mart 1920’de de son kongre toplandı.

30 Eylül 1920’de Yunanlılar tarafından işgal edilen şehir, 6 Eylül 1922’de kurtarıldı.

🏖️ TURİZM

Marmara ve Ege kıyılarındaki plajları ve her iki denizdeki adaları (Marmara ve Avşa), çam ormanları ve kaplıcaları turizm hayatına son yıllarda büyük canlılık getirmiştir. Yeraltı su kaynakları çok zengindir. Radyoaktivitesi yüksek, şifalı kaplıcalar vardır. Gönen, Pamukçuk, Bigadiç, Hisar, Edremit Güre kaplıcaları, Erdek içmeleri, Sutüven Şelalesi ve Akçay’da denizin içinden çıkan tatlı suları vardır.

Ayvalık’ta, Sarımsaklı ve Şeytan Sofrası çok turist çeker. Akçay, Ören, Altınoluk ve Erdek‘te turizm amaçlı pansiyonculuk gelişmiştir.

Dinlenme yerleri arasında, Çamlık, Çamurlu, Değirmenboğazı, Savaştepe ve Müstecap çamlıkları vardır.

Kaplıcalar ve içmelerinden ise, Gönen, Güre, Ekşisu, Hozluca, Hisar, Derman kaplıcalarını, Manyas Kum Kaplıcası’nı, Zeytindalı, Dutluca, Ekşidere Gençlik Çeşmesi, Acıcasu Madensuyu İçmeleri’ni sayabiliriz.

Yıldırım Camisi, 1388 yılında Yıldırım Bayezid tarafından yaptırılmıştır. Zağanos Paşa Camisi’ni 15. yüzyılda Zağanos Mehmet Paşa yaptırmıştır. Yeşilli Cami 1786’da onarılmıştır. Bunların dışında günümüze kadar gelen tarihi özelliklerini koruyan 20 cami görülebilir. Başta Karesi Bey Türbesi olmak üzere (1338) 6 tarihî türbe bulunmaktadır. Ayrıca tarihî çeşme, saat kulesi ve şadırvanları ile tarihî eser yönünden oldukça zengin bir ilimizdir.

🎶 YÖREDEN BİR TÜRKÜ

Bir Yakadan Bir Yakaya

Bir yakadan bir yakaya bakılmaz Elin sevdiğine nişan takılmaz Gonca güller olsa başa sokulmaz Ah ilen vâh ilen dudu dillerin yeter Ben yastık istemem kolların yeter

Aşağıdan geliyor da kulalı Dört yanımı aldı eli kınalı Ne güzel olmuşsun gelin olalı Ah ilen vâh ilen dudu dillerin yeter Ben yastık istemem kolların yeter

🦢 MANYAS GÖLÜ VE KUŞ CENNETİ

Ünlü gezgin Evliya Çelebi’nin, seyahatnamesinde güzelliğinden övgüyle söz ettiği Manyas Gölü’nün kıyısında yer alan Kuş Cenneti, yurdumuzun en güzel ve renkli köşelerinden biridir. Burası, 1938 yılında zooloji profesörü Dr. Curt Kosswig tarafından keşfedilmiştir. 1952’de İstanbul Üniversitesi’ne bağlı Hidrobiyoloji Enstitüsü tarafından bu bölgede bir araştırma komisyonu kurulmuş, 1959 yılında da Bakanlar Kurulu kararıyla millî park olarak kabul edilerek Orman Genel Müdürlüğü’ne bağlanmıştır.

Kuş Cenneti’nde göçmen kuşlar ve özellikle nesli tükenmekte olan kuşlar yumurtlama ve kuluçka devirlerini geçirirler. Buraya her yıl yüzlerce değişik türde kuş, göçleri sırasında uğrar. Bunların sayısı milyonları bulur. Yarım ve bir metre derinlik arasında değişen tatlı sularda yetişen ağaçlar üzerindeki kuşları avlamak, yuvalarını bozmak yasaklanmıştır. Bunun yanı sıra, kuşların buraya geldiği dönemde parkta gürültü yapmak bile yasaktır. Birçok göçmen kuş, yaz aylarını burada geçirir. Değişik türden çok sayıdaki kuşun ötmesiyle meydana gelen ses, ormandan bütün çevreye yayılır. Türkiye’nin sayılı millî parklarından olan Manyas Kuş Cenneti, aynı zamanda dünyanın en ilginç millî parklarından biridir.

💃 FOLKLOR

Balıkesir ilinde geleneksel kıyafetler hemen hemen ortadan kalkmıştır. Bugün çok az sayıdaki köyde, erkeklerin giydiği fes şeklinde başlık, bürümcük, setre aba, çarık, cepken, yemeni, çevre, kuşak; kadınların giydiği fes, bez üstlük, şalvar ve aba, ilin geleneksel kıyafetini oluşturur. «Ayva Çiçek Açmış», «Koca Kuş», «Kuyu Dibi Derinden», «Bir Yakadan Bir Yakaya» türküleri ünlüdür. Halk oyunları arasında Balıkesir, Balya ve Savaştepe zeybeği, alay havası, Dursunbey baranası sayılabilir. İlin kendine has yemekleri papaz yahnişi, kuna ve kalamar dolması’dır.