Genç bir anne, zehirli ilaç içen oğlunu doktora götürür. Doktor, çantasından çıkardığı şişedeki ilacı suya damlatır ve çocuğa verir. Şişe üzerinde kuru kafa resmi vardır. Anne endişelenir. Doktor: “Oğlunuzun aldığı ilacın etkisini ancak bu zehir yok edebilir,” der. Birkaç dakika sonra çocuk iyileşir.
☠️ ZEHİRLERİN ETKİSİ
- Zehir: Hücrelerle temasa geçince yapılarını değiştirir veya çalışmayı engeller
- Doz: Çok miktarda alınan her madde zehirli olabilir; az miktarda zehirli madde zararsız olabilir
- Organizma tepkisi: Bazı zehirleri etkisiz hale getirebilir
- Zehirin yolu: Ağızdan alınan yılan zehiri zararsız olabilir; damardan alınırsa tehlikelidir
- Etki süresi: Bazı zehirler hemen, bazıları zamanla etki gösterir
🧬 ZEHİR TÜRLERİ
- Genel Zehirler: Asitler, alkaliler, kurşun, cıva tuzları → tüm hücreleri etkiler
- Özel Zehirler: Zehirli otlar, mantarlar, bozuk yemekler, yılan zehiri → belirli hücreleri etkiler
🧪 KÖKENLERİNE GÖRE ZEHİRLER
- Eksojen: Dışarıdan gelen zehirler
- Andojen: Vücut içinden oluşan zehirler (örneğin yanmış dokular)
🧯 PANZEHİRLER
- Zehirle savaşan ilaçlardır
- İki tür:
- Midedeki zehirle birleşip kana geçmesini engelleyenler
- Zehirin etkilediği dokulara etki edenler
Örnek: Uyku ilacı zehirlenmesinde → striknin (kargabüken otu) kullanılır
🐍 YILAN SOKMASI
- Belirtiler: Şişme, kızarma, susuzluk, kusma, bayılma
- Tedavi: Zehire özel veya polivalan serum → deri altı, kas veya damar içine yapılır
- En geç 2 saat içinde serum verilmelidir
🆘 ZEHİRLENMEDE İLK YARDIM
- Panzehir biliniyorsa hemen verilir
- Hekim çağrılır, zehirin türü bildirilir
- Zehir bilinmiyorsa → 3–4 bardak su içirilir
- Asit/alkali zehirlenmesinde → kusturma yapılmaz
- Hasta yatırılır, baş yana çevrilir
- Kusmuk saklanır → analiz için hekime gösterilir
🔍 BELİRTİLER VE İLK YARDIM
| Zehir Türü | Belirtiler | İlk Yardım |
|---|---|---|
| Asitler | Ağızda yanma, kusma | Sabunlu su veya kalsine magnezi içirilir |
| Alkaliler | Dudaklarda gri kabuk | Sirke, limon, portakal suyu içirilir |
| Cıva | Maden tadı, kusma | Tannik asit, süt, yumurta akı içirilir |
| Arsenik | Karın sancısı, siyah kusmuk | Dimercaprol, demir sülfat, kalsine magnezi |
| Fosfor | Sarı kusmuk, baş ağrısı | Bakır sülfat, alkalen verilir |
| Afyon | Derin uyku, solunum yavaşlığı | Kafein sodyum benzoat şırınga edilir |
| Siyanhidrik asit | Acı badem kokusu, baygınlık | Sodyum karbonat içirilir |
| Nikotin | Göz parlaklığı, mide sancısı | Uyartıcı ilaçlar, sıcak su kesesi |
| Striknin | Kas kasılması, terleme | Eter koklatılır, sessiz ortam |
| Bozuk yemek/alkol | Kusma, diyare | Müshil, uyartıcı ilaçlar |
🧪 SIK KULLANILAN PANZEHİRLER
- Süt
- Terebentin esansı
- Sodyum bikarbonat
- Potasyum bromür
- Amonyak
- Limon
- Kalsine magnezi