Pullu sürüngenler (Squamata), üç alt takıma ayrılır:
- Kertenkeleler (Lacertilia)
- Yılanlar (Ophidia)
- Dil-fırlatanlar (Rhiptoglossa)
Bu yazıda öz-kertenkelegiller dışında kalan kertenkeleler ve bukalemun (Chamaeleon chamaeleon) ele alınmıştır. Genellikle korkunç ama zararsız hayvanlardır. Boyları birkaç metreye ulaşanlar dışında çoğu 20–25 cm’dir. Üzerleri pullu veya pürtüklüdür. Uzun sivri kuyrukları vardır. Böcek ve küçük omurgalılarla beslenirler.
🐾 HAREKET BİÇİMLERİ
- Kaslarını kıvırarak ayakları üzerinde dalgalanarak hareket ederler
- Basilicus americanus → sadece arka ayaklarıyla yürür
- Duvar gekosu (Tarentola mauritanica) → parmak uçlarında yapışma tarakları sayesinde dik yüzeylerde yürür
🥚 ÜREME
- Yumurtlayarak ürerler
- Bazı türler yumurtaları vücutlarında taşır
- Kuluçka süresi hareketli geçer
- Genellikle yumurtalarını bırakıp giderler
🧥 DERİ DEĞİŞİMİ
- Vücutları boynuzsu bir deri katmanıyla kaplıdır
- Bu katman levha, pul veya kabarcık biçimindedir
- Gelişemeyen deri çatlayarak dökülür
- Hayvan sürtünerek eski derisini atar
- Bazı türler dökülen deriyi yer
🧬 TÜRLER
ÖZ-KERTENKELEGİLLER (Lacertidae)
→ Ayrı sayıda ele alınmıştır
VARANGİLLER (Varanidae)
- Dev Varan (Varanus komodoensis) → 4 m, Komodo Adaları’nda yaşar
GEKOGİLLER (Geckonidae)
- Duvar gekosu (Tarentola mauritanica) → Asya ve Afrika’da, taş kovuklarda yaşar
AGAMAGİLLER (Agamidae)
- Yakalı Agama (Chlamydosaurus kingi) → 30 cm, Avustralya’da yaşar
- Molok (Moloch horridus) → dikenli, korkunç görünüşlü ama yumuşak huylu
SKİNGİLLER (Scincidae)
- Seps (Chalcides ocellatus) → 42 cm, Orta Avrupa ve Kuzey Afrika’da yaşar
TEYUGİLLER (Teiidae)
- Teyu (Tupinambis teguixin) → 1 m, Tropik Amerika’da yaşar
BONCUKLU KERTENKELEGİLLER (Helodermatidae)
- Boncuklu Kertenkele (Heloderma suspectum) → Kuzey Afrika’da, avını emer
İGUANAGİLLER (Iguanidae)
- Kıyı İguanası (Amblyrhynchus cristatus) → Galapagos Adaları’nda, 1 m, 12 kg
- Gergedan İguanası (Iguana rhinoceros) → Amerika’da
- Amerika Basiliki (Basilicus americanus) → Meksika ve Kaliforniya’da
İKİYÖNLÜ KERTENKELEGİLLER (Amphisbaenidae)
- İkiyönlü Kertenkele (Amphisbaena fuliginosa) → solucana benzer, 110–125 halka
KÖR-YILANSIGİLLER (Anguidae)
- Kahverengi kör yılansı (Anguis fragilis) → 60 cm, ayaksız, böceklerle beslenir
BUKALEMUNGİLLER (Chamaeleonidae)
- Bukalemun (Chamaeleon chamaeleon) → 60 cm, Afrika, İspanya, Hindistan
→ Renk değiştirir, uzun diliyle avını yakalar