MADEN ALAŞIMLARI

İnsanlık tarihini, insanların kullandıkları âlet ve silâhların yapıldıkları maddelere göre dönemlere ayırmak gelenek olmuştur. İnsanlar, Taş Çağı’nda, mızraklarının ucunu, bıçaklarını, çekiçlerini taştan yapmışlardı.

Maden’leri ergitme yöntemini bulunca da bütün âletlerini kalıplara dökerek yapmayı başarmışlardı.

Taş Çağı’nı, Tunç Çağı, bunu da günümüzün en değerli madenlerinden sayılan Demir Çağı izler.

Tuncun bulunması bundan 4000 yıl öncesine raslar. Tunç Çağı’nın insanları, bilezik, küpe gibi süs eşyasından kama, bıçak, kılıç, balta ve mızrağa kadar bütün silâhlarını tunçtan yaparlardı. Bakır ve kırmızı altın gibi parıldayan bu alaşımın belli başlı özelliği, adı geçen madenlerden daha sert ve dayanıklı olması, kolayca ergiyebilmesiydi.

Bakırı yüzde 10 oranında kalayla karıştırarak yeni bir maden alaşımı, tunç elde etmek kimin aklına gelmişti? Bunu bize öğretecek olan tarih, o çağda henüz yazılmaya başlanmamıştı. Ama gerçek olan, iki ayrı madeni karıştırarak yeryüzünde ilk defa bir alaşım meydana getiren bu akıllı adamın insanlığa yeni bir çığırın kapısını açtığını fark etmemiş olmasıydı.

⚖️ AĞIR VE HAFİF ALAŞIMLAR

Geçen yüzyıllar boyunca insanlar, ağır endüstride kullanılan özel çeliklerden, güçlü motorların ve narin köprülerin yapımına yarayan hafif alaşımlara kadar birçok maden alaşımı bulmuşlardır. Onların bu buluşları, uygarlığın dev adımlarla ilerlemesine sebep olmuştur.

🌉 DEV KÖPRÜLER

Hafif alaşımlara örnek olarak yapımlarında bunların kullanıldığı dev köprüleri gösterebiliriz. Kanada’nın Arvida şehrinde, Saguenay nehri üzerinde 153 m. uzunluğunda bir köprü vardır. Bu köprünün kemer açıklığı 88 m.’dir. Bu açıklıktaki bir köprü kemerinin yeryüzünün hiçbir yerinde eşi yoktur. Benzerleri arasında üstün bir eser sayılan bu köprü, çok hafif olan alüminyum alaşımından yapılmıştır. Çelik, esnekliği ve dayanıklılığına rağmen bu yeni alaşımın yanında çok ağır kalır.

🧻 «ALÜMİNYUM METAL»

Alüminyum karışımlı hafif bir alaşım olan ve kâğıt tabakaları üzerine kaplanan bu «alüminyum metal»e halk dilinde «Alüminyum kâğıdı» ismi verilir. Çikolata, tereyağı ve sigara paketlemesinde kullanılır.

🔤 MATBAA HARFLERİ (HURUFAT)

Burada okuduğunuz bütün kelimeler, matbaa harfleri (hurufat) ile basılmıştır. Bu harfler, belirli bir oranda, kurşun (%86), kalay (%11) ve antimon (%3) meydana gelen bir alaşımdan dökülür. Oldukça sert olan bu maden çok kolay ergiyebilir. Matbaacılıkta önemli olan da, onun bu özelliğidir: Çünkü matbaa harfleri, özel dizgi makinelerinde kalıplara döküldükten ve baskı yapıldıktan sonra tekrar ergitme potasının içine atılır. Böylece yeniden dökülmek üzere kolayca sıvı durumuna gelir.

🔫 AV TÜFEKLERİNDE KULLANILAN SAÇMALAR

Avcıların bol bol sarf ettikleri «saçma» dediğimiz tanecikler, bir kurşun–arsenik alaşımından yapılmıştır. Arsenik, kurşuna sertlik verir.

🔧 LEHİMCİNİN GÖZBEBEĞİ

Lehimcilerin, lehim yapmak için kullandıkları çubuklar da bir kalay–kurşun alaşımından başka bir şey değildir. Alaşımın içindeki kurşun, ısıtılmış lehimci havyasının ucunda veya bir prümüsün alevinde kolayca ergir.

📊 MADEN ALAŞIMLARI TABLOSU

Aşağıdaki tablo, demir, pirinç, tunç ve hafif alaşımların bileşimini ve özelliklerini gösterir:

🧱 DEMİR ALAŞIMLARI	Demir (%)	Karbon (%)	Özelliği
Yumuşak çelik	99.8	0.2	Yumuşak
Çelik	97.6–99.8	0.2–2.4	Sert, elastik
Dökme demir	94–97	3–6	Sert, kırılabilir

🟠 PİRİNÇ ALAŞIMLARI	Bakır (%)	Çinko (%)	Özelliği
Tombak (Similor)	90	10	Çok elastik
Âdi pirinç	72	28	Kolay genleşir, çekiçle dövülebilir
Sınaî pirinç	62	37	Paslanmaz, kimyasal olaylardan etkilenmez

🟤 TUNÇ (BRONZ) ALAŞIMLARI	Bakır (%)	Kalay (%)	Çinko (%)	Özelliği
Kırmızı bronz	95–98	2–5	–	Sert, kolay ergimez
Yatak bronzu	84	16	–	Sert ve dayanıklı
Çan bronzu	75–80	20–25	–	Ses verir
Para bronzu	95	4	1	Dayanıklı
Heykel bronzu	89	5	3 (kurşun)	Dayanıklı, kolay ergiyebilir

🪶 HAFİF ALAŞIMLAR	Bileşim	Özellik
Düralümin	Alüminyum, mağnezyum, bakır, manganez	Çok dayanıklı, sıcak/soğuk havadan etkilenmez
Antikorrodal	Alüminyum, mağnezyum, silisyum, manganez	Kimyasal ve hava olaylarına dayanıklı

🧪 ÖBÜR ALAŞIMLAR	Bileşim	Özellik
Nikel–krom	%30–80 nikel, %15–30 krom, %2–5 alüminyum/demir	Elektriksel olaylara dayanıklı
Beyaz altın	%80 altın, %5 bakır, %10 nikel, %5 çinko	–
Gümüşsü kalay	%91 kalay, %1.5 kurşun, %6 antimon, %1.5 bakır	–
Alpaka	%60 bakır, %20 çinko, %20 nikel	–