Küre üzerindeki şekiller, portakal kabuğunda olduğu gibi bozulmadan düz bir yüzeye geçirilemez. Ortadan ikiye bölünmüş bir portakalın soyulmuş kabuğu düz bir yüzeye konup bastırılınca biçimsiz parçalara ayrılır. Aşağıdaki resme bakarak daha kolay anlayabilirsiniz.
Cam bir küre üzerinde siyaha boyanmış kara parçaları, düz bir perdeye düşürüldüğünde biçim bozulur. Tıpkı Luna Park’larda bulunan “Kahkahalar Pavyonu”ndaki iç ve dışbükey aynaların yansıttıklarına benziyor değil mi?
Projeksiyon Nedir?
Elinizde cam bir küre olduğunu ve bunun üstünde kara parçalarının siyaha boyandığını düşünün. Cam küreyi bir ışık kaynağıyla beyaz perde arasına koyarsanız, kara parçalarının görüntüleri ekran üzerine düşer. Ama bunlar hem biçim hem de oran yönünden farklıdırlar. Perde düzdür, küre yuvarlaktır. Görüntünün ne kadar bozulduğunu aşağıdaki şekilden anlayabilirsiniz.
Benzerlik ve Eşdeğerlik
Haritaların yapımında gözetilecek belli başlı nitelikler:
- Boyut benzerliği (Conformité): Yeryüzünün herhangi bir bölümüne ait bütün boyutların belirli bir orana göre küçültülmesidir.
- Uzaklık benzerliği: Yeryüzünün herhangi bir bölümüne ait uzaklıkların belirli bir orana göre küçültülmesidir.
- Eşdeğerlik: Yeryüzünün herhangi bir bölümünün haritası çizilirken küçültme oranının eşit kalmasıdır.
Kürelerde bu niteliklerin her üçü de korunabilir. Düzlem üzerine yapılan projeksiyonlarda ise ancak biri korunabilir, diğerlerinde yanlışlıktan kaçınılamaz.
Perspektif Projeksiyonlar
Kıta görüntülerinin kürenin bir noktasındaki yüzey üzerine düşürüldüğü projeksiyonlardır. Bu nokta kutuplardan biriyse “Kutup Projeksiyonu”, Ekvator çizgisi üzerindeyse “Ekvator Projeksiyonu” adını alır.
- Ortografik Projeksiyon: Işık kaynağı “sonsuzlukta” yani ışınların birbirine paralel olarak geldiği düşünülür. Yalnız yüzeyin orta kesimi iyi çıkar, merkezden uzakta kalan bölümlerin görünümleri çok değişir.
- Stereografik Projeksiyon: Küre yüzeyinin projeksiyon yüzeyine değdiği noktanın karşısında bulunur. Boyut benzerliği nedeniyle kıta haritalarının yapımında kullanılır.
- Santrografik Projeksiyon: Işık kaynağı kürenin merkezindedir. Kenar kesim boyutları ve uzaklıkları yanlış gösterdiğinden çok az kullanılır.
Yayma Projeksiyonlar
Silindir ve konik yüzeylerden yararlanılarak yapılan projeksiyonlardır. Saydam bir kürenin bir silindir veya koni içine konduğunu düşünelim. Işık kaynağı kürenin tam ortasında bulunsun. Silindir veya koninin yüzeylerine düşürülen görüntüler çizilir. Sonra bu silindir veya koni düz bir yüzeye yayılır.
- Yayma Silindir Projeksiyonu: Meridyenler birbirine eşittir. Paraleller kutuplara doğru gittikçe birbirine yaklaşır. Ekvator çizgisi ile dönenceler arasındaki kesimlerin haritalarında kullanılır.
- Yayma Konik Projeksiyon: Kutuplar ile dönenceler arasında kalan kesimlerin haritalarında kullanılır.
Karma Sistemli Projeksiyonlar
Aynı projeksiyon sistemine bağlı kalmaksızın belirli bölgeler (kıtalar ve okyanuslar) için önceden tasarlanmış sistemlerin uygulanıp birleştirilmesiyle elde edilen projeksiyonlara “karma sistemli projeksiyonlar” denir. Bartolomew veya Goode’ninki gibi çeşitli örnekleri vardır