Yeryüzündeki karalara yağan yağmur sularının üçte biri toprakların üzerinden akar ve sonunda denizlere dökülür. Bu suların üçte biri buharlaşıp gökyüzüne yükselir. Geriye kalan üçte biri de topraklar tarafından emilir. Acaba yeraltına süzülen bu milyonlarca ton su ne olur? Toprakların derinliklerine sızan bu sular kısa veya uzun bir yolculuktan sonra yeryüzüne değişik biçimlerde çıkarlar. Bu ilginç olay, şimdiye kadar olduğu gibi, daha yüzyıllarca sürüp gidecektir.
🧭 SUYUN TOPRAK TARAFINDAN EMİLMESİ
Dünyadaki karalara yağan yağmurlar toprak tarafından iki şekilde emilir:
- Gözenekli ve su geçiren kayalar tarafından yavaş yavaş emilme
- Yüzeydeki aralıklar, kırıklar ve çatlaklardan derinlere doğru hızlı akma
🪨 KAYA TİPLERİ VE SU GEÇİRGENLİĞİ
- Granit, kil, kalker, marne → gözeneksiz, su geçirmez
- Kum, çakıl, sünger taşı, volkan taşı → geçirgen ama zamanla azalır
- Delikli kalker, dolomit, konglomera → çok geçirgen, yeraltı ırmakları oluşur
⛲ SU KAYNAKLARININ MEYDANA GELİŞİ
Yeraltına inen sular, oyukları belli bir düzeye kadar doldurur → “freatik düzey”
Su geçirmeyen bir kütleyle karşılaşınca birikir → “freatik kaynak” oluşur
Kurak bölgelerde sondajla çıkarılır → örnek: Trablus, Libya’da 350–700 m derinlikte kuyular
Bazı kaynaklar sıcak olur → madensuyu, kaplıca suyu
Pamukkale: kireçli suyun çökelmesiyle oluşur
💦 ARTEZYEN KAYNAKLARI
Bazı kaynaklar pompa olmadan yüzeye çıkar → “artezyen kaynakları”
İlk olarak 1126’da Fransa’daki “Artesius” bölgesinde bulunmuştur
Bileşik kaplar ilkesine dayanır → su geçirimsiz iki tabaka arasında basınç oluşur
Kuyudan yukarı fışkırır
🏞️ KAYNAK TÜRLERİ
- Yüzeye çıkan kaynaklar → freatik kaynakların yüzeye yakın bölümleri
- Yamaç kaynakları
- Mağaralarda biriken suyun çıkışı
- Eğimli katman boyunca akan suyun geçirgen toprağa ulaşması
- Fay kaynakları → kırık katman boyunca çıkış
- Çatlak kaynakları → çatlak yoluyla çıkış
- Gayzer → sıcak gazların basıncıyla fışkıran kaynak
🪨 KARS OLUŞUMLARI
Yağmur suyu asitlidir → karbonik asit içerir
Kalker (kalsiyum karbonat) → bikarbonata dönüşür → erir
Karst şekilleri: mağaralar, çukurlar, tüneller, galeriler
Dolin: mağara tavanı çökünce oluşan çanak biçimli çukur
Polye: dolinlerin birleşmesiyle oluşan büyük çukur
Ülkemizde: Batı ve Orta Toroslar’da yaygındır
🌊 YERALTI IRMAKLARI
Karst arazilerde yüzeyde akarsu görülmez
Sular yeraltında göl ve çukurlar oluşturur
Irmaklar düdenlerde kaybolur → yeraltında akar → tekrar yeryüzüne çıkar
Örnek: Antalya’daki Düden Suyu
Timavo Irmağı (İtalya): yeraltında 40 km akıp yeryüzüne çıkar