Soğuktan, rüzgârdan, fırtınadan korunmanın en iyi çaresi toprağın içindeki kovuklara sığınmaktır. Kışı geçirmek üzere toprağın içine kovuklar açıp yerleşen ve kış uykusuna dalan birçok hayvan gibi bitkiler de toprakta en üstün sığınağı bulurlar. Bunun için ya bütünüyle ya da bazı bölümleriyle toprağa gömülüp kalırlar.
Bitkilerin toprak altında rizom, soğan ve yumru sap adı verilen türlü biçimler aldığını biliyoruz. Bunlar gerçek anlamda kök görevini yapan saplardır. Bazı iki yıllık bitkilerin toprak üstünde kalan bölümleri (yaprak sapları ve yaprakları) kışın kuruyup dökülürler. Toprak altında kalan sap bölümleri ise bütün bir gelişme dönemi içinde depo ettikleri besin maddelerini kış boyunca saklarlar. Bu besin maddeleri bitkinin ilkbaharda yeşermesi için gereken enerjiyi sağlar. Böylece kış boyunca kendini soğuktan korumak için toprak altında uykuya yatan bitki hayatını devam ettirebilir.
🍽️ SOFRAMIZDAKİ KÖK–SAPLAR
Sapları yani gövdeleri toprak altında gelişen bitkilerin aynı zamanda ana kök görevini yapan bu bölümleri besleyici yönden çok zengindir. İnsanlar bu tip bitkileri mümkün olan her fırsatta ve yerde yetiştirip besleyici değerlerinden yararlanmaya bakarlar. Şimdi bu çeşit bitkilerden en önemlilerini görelim:
- ŞEKER PANCARI (Beta vulgaris rapa)
Kazık biçiminde bir kök–saptan meydana gelen şeker pancarı, adından da anlaşılacağı gibi şeker yönünden çok zengindir. Yeraltı saplarının biçimleri her zaman aynı olmaz. Hayvan pancarı gibi bazı pancarlar yuvarlak, bazıları armut gibi uzuncadır.
Sınıf: İkiçenekliler
Familya: Ispanakgiller (Chenopodiaceae) - HAVUÇ (Daucus carota)
Kazık biçiminde bir kök–saptan meydana gelir. Karoten denilen ve bitkiye turuncu rengini sağlayan özel bir pigment yönünden çok zengindir. Ayrıca bol miktarda sakkaroz cinsi şeker ve vitamin içerir.
Sınıf: İkiçenekliler
Familya: Maydanozgiller (Umbelliferae) - ŞALGAM (Brassica rapa)
Rengi beyaz, eti tatlı olan şalgam, insan ve hayvanlar için iyi bir besin maddesidir. Yabani cinsi (Brassica napus) de vardır.
Sınıf: İkiçenekliler
Familya: Turpgiller (Cruciferae) - KIRMIZI TURP (Raphanus sativus var. raticula)
Salata olarak yenir. İçinde uçucu, baharlı bir yağ vardır. İştah açıcıdır. Sert yapısı nedeniyle sindirimi zordur.
Familya: Turpgiller (Cruciferae) - BEYAZ TURP (Raphanus sativus major)
Genellikle rendelenerek yenir. İştah açıcı özelliği vardır.
Familya: Turpgiller (Cruciferae) - KEREVİZ (Apium graveolens)
Eti beyaz ve gevşektir. Besleyici değeri yüksektir.
Familya: Maydanozgiller (Umbelliferae) - BAHÇE İSKORÇİNİ (Scorzonera hispanica)
Kazık biçimi köke sahiptir. Tadı hafifçe acıdır. Çocuklar ve şeker hastaları için faydalıdır. Pankreasın insülin salgılamasını artırır.
Familya: Birleşikgiller (Compositae) - MANYOK (Manihot utilissima)
“Hint irmiği”, “sagu” ya da “taipoka” adıyla bilinir. Kök–sapı 10–12 kilo gelir. Tropikal iklimli ülkelerde yetişir. Suyu zehirlidir, çıkarılıp kurutularak un yapılır.