Walter Haworth

🧪 Walter Haworth: C Vitamininin Yapısını Çözen ve Sentezleyen Kimyager

Sir Walter Norman Haworth (1883–1950), İngiliz kimyager ve 20. yüzyılın en etkili organik kimyacılarından biridir. Biyokimya alanında yaptığı çığır açan çalışmalar, onun kimyasal yapıları çözme konusundaki olağanüstü yeteneğini kanıtlamıştır. Haworth’un bilimsel mirası, özellikle C Vitamini (Askorbik Asit)’in kimyasal yapısının belirlenmesi ve laboratuvar ortamında ilk kez sentezlenmesiyle ölümsüzleşmiştir. Bu başarısı, ona 1937 yılında Macar fizyolog Albert Szent-Györgyi ile paylaştığı Nobel Kimya Ödülü’nü kazandırmıştır. Haworth’un katkıları, beslenme bilimini spekülasyon alanından kesin bilim alanına taşımıştır.

📚 Kimya Kariyeri ve Karbonhidratlara Odaklanma

Walter Haworth, Lancashire’da doğdu. Başlangıçta babasının saat ve optik işinde çıraklık yaptı ancak kimyaya olan tutkusu onu Manchester Üniversitesi’ne yöneltti. Kariyerinin erken dönemlerinde, en karmaşık biyomoleküllerden biri olan karbonhidratların (şekerler) yapısını çözmeye odaklandı.

• Şekerlerin Yapısı: Haworth, glikoz gibi monosakkaritlerin (tekli şekerler) suda çözündüklerinde düz zincir yapısından çok, halka (piranoz ve furanoz) yapısı oluşturduğunu gösteren öncü çalışmalar yaptı.
• Haworth Gösterimi: Organik kimyada, altı karbonlu halka şeklindeki şekerlerin üç boyutlu yapısını temsil etmek için kullanılan standart yöntem olan Haworth Gösterimi (Haworth Projection), onun adıyla anılmaktadır ve kimya eğitiminin temelini oluşturur.

🍊 C Vitamini Macerası: Yapısal Çözümleme

1932’de Haworth, Cambridge’den yakın çalışma arkadaşı olan Albert Szent-Györgyi’nin “hekzüronik asit” adını verdiği izole edilmiş bilinmeyen bileşiğin kimyasal yapısını çözme zorluğunu üstlendi. Szent-Györgyi bu maddenin iskorbüt hastalığını önlediğini biliyordu, ancak tam kimyasal yapısı gizemini koruyordu.

Yapının Belirlenmesi

1. Moleküler Formül: Haworth’un ekibi, titiz analizler sonucunda bileşiğin moleküler formülünü (C₆H₈O₆) belirledi.
2. Halka Yapısı: Bileşiğin hem keton hem de enediol grubuna sahip, beş üyeli bir lakton halkası içerdiğini gösterdi.
3. Stereokimya: Molekülün uzaysal düzenlemesi olan stereokimyayı çözerek, bileşiğin L-Glulonik Asit ile yakından ilişkili olduğunu kanıtladı.

Yapısal analiz tamamlandıktan sonra, Haworth, Szent-Györgyi’nin de kabulüyle, iskorbüte karşı etkili olduğu için bileşiğe resmi olarak Askorbik Asit adını verdi.

🧪 İlk Sentez: Tamamen Yapay C Vitamini

Haworth’un başarısı sadece yapıyı çözmekle kalmadı, aynı zamanda kimya tarihinin en büyük başarılarından birine imza atarak C vitaminini laboratuvarda ilk kez sentezleyen kişi oldu.

Reichstein Süreci ve Haworth’un Rolü

• Sentez Girişimi: Haworth, İsviçreli kimyager Tadeus Reichstein ile bağımsız olarak C vitaminini yapay olarak üretme yolları üzerinde çalıştı.
• Reichstein Süreci: Reichstein, C vitaminini glikozdan başlayarak beş aşamalı bir süreçle sentezlemeyi başardı. Bu süreç, Reichstein Süreci olarak bilinir ve ticari olarak ilk üretilen C vitamininin temelini oluşturmuştur.
• Öncülük: Haworth, C vitamininin kimyasal yapısını kanıtlayarak, Reichstein’ın bu ticari sentezini mümkün kılan teorik ve yapısal bilgiyi sağlamıştır. Kimyasal sentez ve yapısal doğrulama bir araya geldiğinde, C vitamininin sonsuza dek izole edilmesini ve üretilmesini sağladı.

Bu başarı, C vitamininin kitlesel üretimine olanak tanıyarak, iskorbütün küresel bir sağlık sorunu olmaktan çıkmasında Edward Jenner’ın aşıya yaptığı katkıya eşdeğer bir rol oynadı.

📜 Nobel Ödülü ve Miras

Walter Haworth, 1937 yılında, “karbonhidratlar ve C vitamini üzerine yaptığı araştırmalar” nedeniyle Nobel Kimya Ödülü’nü aldı. Ödülü, C vitaminini izole eden Albert Szent-Györgyi ile paylaştı.

• Bilimsel İşbirliği: Bu Nobel paylaşımı, biyoloji (Szent-Györgyi’nin izolasyon ve biyolojik işlev) ile kimya (Haworth’un yapı ve sentez) alanlarının karmaşık moleküllerin anlaşılmasında ne kadar ayrılmaz olduğunu simgeler.
• Karbonhidrat Kimyası: Haworth’un şeker yapıları üzerine yaptığı temel çalışmalar, polimer biliminden biyoteknolojiye kadar birçok alanı etkilemiştir.
• Uluslararası Etki: Birmingham Üniversitesi’nde uzun yıllar görev yapan Haworth, yetiştirdiği öğrenciler ve uyguladığı deneysel yöntemlerle kimya alanına kalıcı izler bıraktı.

📝 Sonuç: Yapının Önemi

Sir Walter Haworth, organik kimya alanındaki titiz çalışmalarıyla C vitaminini laboratuvarın ötesine taşıyan ve onu küresel olarak erişilebilir bir sağlık takviyesi haline getiren kişidir. Onun mirası, sadece bilimsel yapıların görselleştirilmesi (Haworth Gösterimi) veya bir molekülün sentezlenmesi değil, aynı zamanda organik kimyanın biyolojik işlevleri anlama ve halk sağlığı sorunlarını çözmedeki muazzam gücünü kanıtlamasıdır. C vitamininin keşif süreci, hem Lind’in gözleminden hem Szent-Györgyi’nin izolasyonundan hem de Haworth’un kimyasal çözümlemesinden oluşan kolektif bir zaferdir.