Ağzımızın içinde tükrük hiç eksik olmaz. Hele canımızın çektiği bir meyva ya da ona benzer bir şey gördüğümüz zaman an dilimizin altı bir tükrük deposu haline gelir. Peki bu sıvı nereden salgılanmaktadır? Tükrük, ağız boşluğunun etrafına yerleşmiş olan özel salgı bezleri tarafından yapılıp salgılanır.
İSİMLERİ NEDİR?
Görevi tükrük salgılamak olan birçok salgı bezi vardır. Özellikle üç tanesi önemlidir. Bunlar çenemizin yanlarında birbiri ardısıra dizilmişlerdir: Kulak altı (parotis), çene altı ve dil altı bezleri.
NEREDE YERLEŞMİŞLERDİR?
İsimlerinden de az çok nereye yerleşmiş oldukları anlaşılmaktadır. Parotis (Yunanca, para = yakın, ōtēs = kulak) kulak altı bölgesinde olduğu için bu adı almıştır. Çene ve dil altı bezleri de ismini aldıkları bölgede yani alt çenede ve dil altında bulunurlar.
PAROTİS (KULAK ALTI BEZİ)
Tükrük bezleri içinde hacim yönünden en büyük olanıdır. Tabanı, yanaktan dışarı doğru bakan bir üçgen prizma biçimindedir ve kirli gri renklidir. Ağırlığı 20-30 gr. kadardır. Kanalı (Stenon kanalı) üst ikinci büyük azı dişinin yanındaki bir delikle ağza açılır. Salgısı sulu yani seröz tiptedir. Tükrüğün içinde bir enzim olan Ptiyalin imal eder.
DİL ALTI BEZİ
Tükrük bezlerinin en küçüğüdür. Dilin altının ön bölümünde bulunur. Biçimi badem tanesine benzer. Ağırlığı 3-5 gr. kadardır. Salgısı muköz tiptedir. Boşaltıcı kanalları (Rivinus kanalları) dil altının yanlarında deliklerle sonlanır.
ÇENE ALTI BEZİ
Çene altı bezi de parotis gibi kirli gri renklidir. Biçimi bademe benzer. Ağırlığı 7-8 gr. kadardır. Boşaltıcı kanalı (Wharton Kanalı) dil altının iki yanında birer küçük delikle sonlanır. Salgısı sarımuköz yani karışık tiptedir. Parotis ve dil bezinde olduğu gibi bir enzim olan Ptiyalin imal eder.
TÜKRÜK SALGISI
Tükrük bezleri sürekli olarak çalışırlar. Bu çalışmaları uykuda bile sürdürürler. Ağza bir besin maddesi alındığı zaman tükrük salgılanması artar. Çok zaman bir yiyecek görünce ya da düşününce (şartlı refleks) ağız sulanır. Bu sulanma tükrük yapımının artmasını sağlar. Yapılan hesaplar 24 saatte salgılanan tükrüğün ortalama olarak 200-400 gr. arasında1değiştiğini göstermiştir.
YAPISI
Renksiz ve yapışkan nitelikte olan tükrüğün % 99,4’ü sudur. Geri kalan kısım müsin (% 0,14), ptiyalin (% 0,22) ve madeni tuzlardan (potasyum klorür, potasyum fosfat, sodyum fosfat) meydana gelmiştir. Bu arada içine karışan hava kabarcıklarından ötürü köpüklü bir görünüşe sahiptir.