ÇEŞİTLİ TERAZİ TİPLERİ
Bir şeyin belli olmayan değerini, onun ağırlığına dayanarak ölçme işi çok eski çağlardan beri yapılmaktadır. Bu iş, ticaretin kuruluşu ile birlikte başlamıştır. Ama tartı aletlerini yalnız ticaretle uğraşanlar kullanmaz. Hazırlayacağı ilacı ölçen eczacıdan tutun da bir varlığın kimyasal reaksiyonunu öğrenmek isteyen kimyacıya kadar çeşitli iş ve bilim adamları tartı aletlerinden yararlanır.
Bugün piyasada çeşitli terazi tipleri vardır. Bunlar, bir ağırlığın ölçülmesinde yerine getirilmesi gereken üç özelliği kapsayacak biçimde yapılmışlardır:
- Tartı gücü: Terazinin ölçebileceği en çok ağırlık
- Hassaslık: Onu kımıldatacak en az ağırlık
- Çabukluk: Terazinin dengeye ulaşması için geçen zaman
TERAZİNİN FİZİK KANUNU
Terazi, bilinen düpedüz bir kaldıracın pratik olarak uygulanmasıdır. Bildiğiniz gibi üç esas nokta vardır: kuvvet, dayanak ve direnç noktaları. Bunların yerlerine göre çeşitli kaldıraçlar oluşur.
ÂDİ TERAZİ (Eşit Kollu Terazi)
Eşit kollu terazi, esas olarak iki eşit parçaya ayrılmış bir çubuktan yapılır. Çubuğun orta yerine konan bir prizma, maden ya da sert taştan yapılmış bir yatakçığa dayanır. Boyunduruk denen çubuğun iki ucuna ters yönde konmuş iki kamaya kefeler asılır. Bu tip terazide, kefelerden birine tartılmak istenen şey, ötekine de daha önce tartılmış şeyler konur. Tartılmak istenen şeyin ağırlığı öteki kefeye konanlarınkine eşit olunca boyunduruğa takılı ibre denge durumuna ulaşır ve bölümlü bir cetvel üzerinde gösterilir.
Bu terazi tipi fazla tartı gücüne sahip değildir ama çok doğru tarttığı için laboratuvarlarda kullanılır.
KANTAR
Kantar, boyunduruğu eşit olmayan kollara ayrılmış bir terazidir. Kısa olan tarafın ucunda tartılacak şeyin konacağı bir kefe bulunur. Uzun olan taraf ise birbirine eşit küçük kertiklere ayrılmıştır. Her kertiğin altında kilogram cinsinden bir rakam yazılıdır. Bu kola “topuz” denen ağırlık küçük bir halka ile asılır. Topuz sağa sola yürütülebilir. Topuzun asılı olduğu kertiğin altındaki rakam, tartılan şeyin ağırlığını gösterir.
Kantar oldukça hassastır ve ağır şeyleri tartar. Pratikte kuvvet kolu değiştirilemez; tersine kuvvet sabit tutulur, yer değiştirilerek tam ağırlık gösterilir.
ZEMBEREKLİ (İBRELİ) TERAZİLER
Bu teraziler, paçavracıların kullandıkları eski zemberekli terazilerin geliştirilmiş biçimidir. Tartılacak şey yayın kendisine asılır. Bu yaya doğrudan bağlı olan bir ibre, bölümlü bir cetvel üzerinde yer değiştirerek ağırlığı gösterir.
Zemberekli terazilerin başlıca özellikleri:
- Çabukluk: İbre çabucak denge durumuna ulaşır.
- Sınırlı güç: En çok 10 kilogram tartabilir.
- Hassaslık: İyi yapılmadıkları takdirde hassaslık azalır.
BASKÜL
Baskül, kaldıraçın çeşitli kombinasyonlarından meydana gelir. İbreli teraziler gibi ağırlığın bölümlü bir cetvel üzerinde çabucak okunmasını sağlar. Dairelerde ve özellikle postanelerde kullanılır. Hassasiyeti az ve oldukça yavaştır ama on binlerce kiloya kadar tartabilir. Resmî tartılarda, taşıt araçları için kullanılır.
BEBEK TERAZİSİ
Çukurca bir kefesi bulunan özel bir terazidir. Her emzirmeden sonra bebeğin ne kadar süt aldığının ölçülmesine yarar.
OTOMATİK TERAZİLER
Otomatik teraziler, yaylı veya zemberekli olan en modern terazilerdir. Tartılacak şey üzerine konduğu zaman kefe az veya çok alçalır. Bu yer değiştirme, zembereğin bir miktar sıkışmasına sebep olur ve makara bağlı bir iğne bölümlü bir cetvel üzerinde ağırlığı gösterir.
BÖLÜMLER
Terazilerin bölümlü cetveli siyah bir takım çizgilerle bölünmüştür. Bu bölümler, terazinin hassas olduğu en küçük ağırlıktaki tepkisini gösterir ve onun bölümlerini meydana getirir.
BİR AZ DA TARTI TARİHİ
Terazinin icadından önce ağırlıkların ölçülmesi ya parçalar sayılarak ya da bir malın kapladığı yer ölçülerek yapılırdı. Ama istif edilmiş ağaç kütüklerini saymak veya bir miktar tahılı ölçekle hesaplamak kolaydı. Aynı şey patates veya meyveler için yapılamazdı. Bunların hem sayıları çok hem de biçimleri kaba uymazdı. O hâlde iki miktar arasında kıyaslama yapılabilmesi için tek çare “tartı sistemi”dir.
İLK TERAZİLER
İlk terazileri eski Mısırlıların yaptığı sanılıyor. Değeri az olan maddelerin tartılmasında kullanılan en kaba teraziler tahtadan yapılmıştı. Bir sırığın uçlarına iki kap asılır ve bu sırık orta yerinden bir mile dayanırdı. Bunlar eşit kollu terazilerdi. Mısırlıların altın gibi kıymetli şeyler ve ilaçların tartılmasında kullandıkları hassas teraziler ise büyük bir dikkatle madenden yapılıyordu.