🧠 Genel Bilgi
Sinir sistemi içinde, biri isteğimizle öteki isteğimiz dışında çalışan iki parça vardır. İsteğimiz dışında, emirlerimize bağımlı olmadan kalbimiz, bağırsaklarımız, bezlerimiz gibi organları çalıştıran; gözbebeğini açıp kapayan, damarları daraltıp genişleten sinirlerimizin yaptığı sisteme Sempatik Sinir Sistemi veya Vejetatif Sinir Sistemi adı verilir.
Bu sistemin de, isteğimizle çalışan sistem gibi iki bölümü vardır:
- Merkez
- Çevresel
Merkez bölümü, merkez sinir sisteminin içindedir.
Çevresel bölümü ise merkez sinir sisteminin dışındadır.
Öte yandan sempatik sinir sisteminin içinde görev bakımından birbirinin tersi iki ayrı sistem vardır:
- Ortosempatik Sistem
- Parasempatik Sistem
Örnek:
Biri kalbin hareketlerini hızlandırır, öteki yavaşlatır;
Biri bağırsakları harekete geçirir, öteki çalışmasını durdurur;
Biri gözbebeğini açar, öteki kapatır;
Biri bezlerin salgısını çoğaltır, öteki azaltır.
Yaygın bir durumda hücrelerimize kadar ince sinir ağcıkları durumunda çeşitli yollardan ilerleyen bu sinir sistemi, hayati çalışmalarımızı, besin dengesini düzenler ve idare eder.
Hücrenin yaşaması, büyümesi, metabolizması, bölünümü gibi biyolojik hayatında bu sistem son derece önemli bir görev yüklenmiştir.
Normal bir insanda, sempatik sistem içindeki ortosempatik ve parasempatik grupların ikisi de denge durumundadır. Eğer bu denge bozulursa organizmanın bir kısmı bu gruplardan birinin aşırı etkisi altında kalırsa bazı yaradılışlar, mizaçlar meydana gelir.
Bu iki grubun da nevraks (beyin-omurilik ekseni) içinde ayrı merkezleri ve her birinin kendine özgü çevresel yolları vardır.
⚡ Ortosempatik Sinir Sistemi
Bu sisteme doğrudan doğruya Sempatik Sinir Sistemi de denir. Sistemin Merkez ve Çevresel olmak üzere iki bölümü vardır. Merkez bölümü önbeyin ile omurilik içindedir.
Beyin kabuğunda da sempatik merkezler bulunduğu kabul edilmekle birlikte histolojik olarak bunların varlıkları ispatlanamamıştır.
Ortosempatik sistemin çevresel bölümünde:
- Omurganın her iki yanında sempatik zinciri adı alan ve ayrılan 22 ile 24 arasında değişen yukarıdan aşağıya dizili sinir düğümleriyle bunları birbirlerine birleştiren bir kordon
- Bu düğümleri öteki sinirlerle birleştiren birleştirici dallar
- Bir de bu düğümlerden çıkan dallar vardır
💪 Ortosempatik Sistemin Etkisi
Bir insan, organizmasını yoğun bir çalışmayla zorlayacak olursa hayati faaliyetlerinde etkisi olan ortosempatik sistemi de yoğun bir çalışmaya zorlamış olur.
Bunun normal sonucu olarak:
- Solunum yolları genişler
- Kalbin hareketleri hızlanır
- Karaciğerin çalışması çoğalarak kana daha çok şeker karışır
Böylece aşırı bir faaliyet durumunda olan kaslar gerektiği gibi beslenmiş olur.
🌬️ Akciğer – Mide Siniri (Nervus Vagus)
Bu sinir, duyurucu ve oynatıcı ipliklerden yapılmış olup çok geniş bir bölgenin (baş, boyun, göğüs ve karın) iç organlarında dağılır. Parasempatik sisteme ait olan bu sinir, bilhassa organizma dinlenme durumundayken etkisini gösterir.
- Solunum yollarını daraltır
- Kalbin hareketlerini yavaşlatır
- Karaciğerin faaliyetini yavaşlatır
Bu sinir, parasempatik sistemin en önemli siniridir.
🧬 Parasempatik Sinir Sistemi
Bu sistemin de iki bölümü vardır:
- Merkez bölümü
- Çevresel bölümü
Merkez bölümünü meydana getiren parçalar beyin içinde ve omuriliğin alt sonunda bulunmaktadır. Bunlardan çıkan aksonlar ya kafa sinirlerinden (3, 7, 9, 10. çiftler) içinde ya da omurilik sinirlerinin (2, 3, 4. sakral sinirler) içinde bulunurlar.
Parasempatik merkezlere ait olup bu sistemin çevresel bölümünü yapan ve birtakım sinirler içinde bulunan aksonlar, çevrede bazı sinir düğümlerinde sonlanırlar.
Parasempatik sistemin çevresel bölümüne ait iplikler; 3, 7, 9, 10. kafa çiftleri içinde olarak baş, boyun, göğüs, karın ve pelviste dağılırlar.
🧠 Sinir Ağları
Ortosempatik ve parasempatik iplikleri taşıyan sinirler; boyun, göğüs, karın ve leğendeki iç organların yakınlarında birbirleriyle birleşerek sinir ağlarını yaparlar. İç organların görevlerini yöneten bu sempatik sinir ağları içinde birtakım sinir düğümleri vardır.
Bu düğümlere kadar ortosempatik ve parasempatik iplikler ayrı ayrı yollardan geldikleri halde, bu sinir ağlarından çıkarak organlara giden sinirler içinde ortosempatik ve parasempatik iplikler karışık bir durumda bulunurlar.
⚖️ Ortosempatik ve Parasempatik Sistemlerin Kıyaslanması
| Yaşlanması: Organ | Ortosempatik | Parasempatik |
|---|---|---|
| Bez salgıları | Azalır | Çoğalır |
| Damarlar | Daralır | Genişler |
| Gözbebeği | Büyür | Küçülür |
| Kalbin hareketleri | Hızlanır | Yavaşlar |
| Mide, bağırsak hareketleri | Azalır | Çoğalır |
| Tükürük | Azalır ve koyulaşır | Çoğalır ve sulanır |
🧩 Sempatik Sinir Düğümleri
Sempatik sinir sistemi miyelinsiz sinirlerle sinir düğümlerinden yapılmıştır. Bu sinir düğümleri vücudun pek çok yerinde bulunurlar. Histolojik yapıları hemen hemen birbirinin aynıdır.
Bütün sempatik sistem düğümlerinin iç yapısında esas eleman olarak iç organ faaliyetiyle ilgili sinir hücreleri vardır. Bunların aksonları, organların düz kaslarında sonlanırlar.
İç organ faaliyetiyle ilgili sinir hücrelerinin büyüklükleri genellikle 30–50 mikron olup yuvarlak veya yumurta biçimindedirler. İnce ve lifli bir çeperle kuşatılmışlardır.