SAMSUN

YÜZEY ŞEKİLLERİ

İl toprakları genellikle dağlıktır. Doğu Karadeniz Dağları’na göre alçaktır. Yükseklikleri $1.000\text{–}1.500\text{ m}$’yi geçmeyen dağlar, basık eğimli ve dar sırtlar halindedir. Kıyı ile iç kesimler arasındaki ulaşıma engel olmazlar. Canik Dağları’nın batı uçları Samsun ili sınırlarına sokulur.

İlin başlıca dağları şunlardır: Kocadağ ($1.300\text{ m}$), Bünyan Dağı ($1.224\text{ m}$), Sıralı Dağ ($1.357\text{ m}$), Hacılar Dağı ($1.150\text{ m}$), Akpınar ve Böğürtlen Dağları ($900\text{ m}-950\text{ m}$).

Başlıca ovalar Bafra ve Çarşamba ovalarıdır. Bafra Ovası Kızılırmak’ın getirdiği alüvyonların denize dökülürken yığılması sonucu oluşmuş bir delta ovasıdır. Aynı şekilde Çarşamba Ovası da Yeşilırmak’ın getirdiği alüvyonların yığılması sonucu oluşmuştur.

AKARSULAR VE GÖLLER

İlin başlıca akarsuları Kızılırmak ve Yeşilırmak’tır. Kızılırmak, güneybatı-kuzeydoğu doğrultusunda akarak, ilin güneybatısında Samsun-Sinop illeri arasındaki sınırı çizer. Getirdiği alüvyonlarla Bafra Ovası’nı değerlendirmektedir. Daha sonra Bafra Burnu’ndan denize dökülür. Dökülürken delta ovası oluşturur. Bu deltada birtakım kıyı gölleri vardır. Bunların en önemlileri: Karaboğaz Gölü, Liman Gölü, Balık Gölü ve Tuzgölü’dür. Yeşilırmak, Canik Dağları’nı yararak Samsun topraklarına girer. Çarşamba Ovası’nı oluşturduktan sonra Civa Burnu’nda Karadeniz’e dökülür. Çarşamba Ovası’nda da kıyı gölleri vardır. Kocagöl, Akarcık ve Dumanlı Gölleri önemlileridir. Yeşilırmak’ın önemli kollarından olan Tersakan Çayı da kaynağını Ladik Gölü’nden alır. Samsun’dan Karadeniz’e dökülen küçük çaylar da vardır. En önemlileri Terme ve Mertırmak’tır.

İKLİM

Samsun’da Karadeniz iklimi görülür. Yazlar serin, kışlar ılık geçer. Her mevsim yağışlıdır. Yıllık sıcaklık ortalaması $14,3\text{°}$, en soğuk ayın ortalaması $6,8\text{°}$, en sıcak ayınki ise $23,3\text{°}$’dir. Yıllık yağış ortalaması $731\text{ mm}$’dir. Şimdiye kadar görülen en yüksek sıcaklık $39\text{°}$ ($15$ Temmuz $1938$’de), en düşük sıcaklık $-8,1\text{°}$’dir ($13$ Ocak $1950$).

BİTKİ ÖRTÜSÜ

İlin dağlık kesiminde zengin ormanlar vardır. Düzlük yerler tarım alanı olmuştur. Ormanlarda daha çok yayvan yapraklı ağaç türleri ile, meşe, kayın, gürgen, kavak, ıhlamur ve kestane ağaçları vardır.

EKONOMİ

TARIM VE HAYVANCILIK

Halkın çoğu geçimini tarım ve hayvancılıktan sağlamaktadır. Ekili dikili alanlar, il yüzölçümünün $\%48$’ini kaplar. Mısır ve tahıllardan sonra baklagiller, ayçiçeği, tütün ekilir. Çarşamba ve Bafra ovalarında en kaliteli tütünler yetişir. Çok verimli olan bu ovalar, ikinci bir Çukurova olma yolundadır. Domates, kavun, karpuz üretimi hızla artmaktadır. Bafra sınırları içinde, Kızılırmak üzerinde Altınkaya Baraj inşaatı devam etmektedir.

$1981$ yılında ekilen ana ürün miktarı şöyledir (ton olarak): Buğday ($227.200$), arpa ($54.480$), çavdar ($5.379$), kuru fasulye ($17.410$), ayçiçeği ($227.200$), mercimek ($80$), mısır ($236.592$), nohut ($1.202$), patates ($43.100$), sarımsak ($4.300$), soya ($293.920$), soğan ($21.250$), şeker pancarı ($290.680$), tütün ($97.185$).

Kıyı şeridinde hayvancılık aile işletmeciliği şeklinde yapılır. Daha çok büyükbaş hayvanlar yetiştirilir. İç kesimde ise küçükbaş hayvancılığı başta gelir. $50.000$’e yakın koyun, $180.000$ kıl keçisi, $80.000$ manda, $70.000$ dana, $90.000$ öküz, $125.000$ inek, $28.000$ eşek, $7.000$ katır ve $26.000$ at vardır. Hayvanların ıslahı için de devlet üretme çiftlikleri kurulmuştur. Buralarda damızlık karasığır ve Legorn cinsi tavuklar yetiştirilir. Yıllık yumurta üretimi $42$ milyonu geçmektedir. Bal üretimi de $60.000$ tondur. Balıkçılığın da ekonomide önemli yeri vardır. Balık Gölü bu bakımdan zengindir.

SANAYİ VE MADENCİLİK

Karadeniz Bakır İşletmeleri önemli bir endüstri kuruluşudur ($1968$’de işletmeye açılmıştır). Tekel Sigara Fabrikaları, tütün işletme atölyeleri, Orta Doğu’nun en büyük tesisleridir. Azot Sanayii $1970$ yılında işletmeye açılmıştır. Yem fabrikaları, kereste ve süt endüstrisi kuruluşları, sabun ve deterjan fabrikaları da ildeki endüstri faaliyetleri arasında yer alır. Ulaşımın ağırlık merkezi Samsun Limanı’nda toplanmıştır. Yakın zamana kadar fırtınalara açık olan ve Cumhuriyet döneminde modern limana kavuşan Samsun, deniz ve kara yoluyla yurdumuzun iç bölgelerine bağlıdır.

TARİH

Samsun ilimizin bugünkü toprakları, Anadolu siyasi birliğinin kurucuları (Metin devam etmiyor)…

YÖREDEN BİR TÜRKÜ

Beni bir dost yaraladı beyler (hey) Çekerim yareyi de ölmezsem eğer El vurmuş hançeri sinemi deler (hey) Sevdakâr olurum görmezsem eğer (canım) Eksik olmaz garip başın dumanı (hey) Terk ettim küfürü buldum imanı (canım) Dost güldüreyim derken ağlattın beni Gözümden kan akar silemezsem eğer (hey) (canım) Velim eydür bu dert bizi almaz mı (hey) Bu hasretlik kıyamete kalmaz mı (canım) Bu yareyi çeken bir gün ölmez mi (hey) Kendü merhem edip sarmazsa eğer (canım)

GEZİLİP GÖRÜLECEK YERLERİ

Bugünkü Samsun şehrinin $2\text{–}3\text{ km}$ batısındaki Kalyon Burnu sırtlarında eski çağların ünlü şehri “Amisos” vardı. Bu şehrin tarihî surlarından pek az kalıntılara rastlanmaktadır. Kuruluşu tarih öncesi çağlara kadar uzanan ilimizde bugün eski eserlerden ayakta kalabilenleri hemen hemen yok gibidir. Cumhuriyet çağları başlarında şehirde $14$ cami ve medrese vardı. Bunların en önemlileri Hızırbey, Hacı Hatun, Seyyit Kutbettin ve Yalı Camileri’dir. Samsun’daki Arkeoloji MüzesiAnadolu’daki müzelerin en önemlileri arasında yer alır. Bu müzede Yunan, Roma, Pontus, Bizans, Selçuklu ve Osmanlılar’dan kalan eserler sergilenmektedir. Atatürk’ün Samsun’a çıkışında misafir kaldığı bina bugün büyük bir kütüphane durumuna gelmiştir.

Atatürk Anıtı: Bu anıt hükümet konağının karşısındaki parktadır. $1931$ yılında dünyaca ünlü Avusturyalı heykeltıraş Krippel tarafından yapılmıştır. Kaidesi $6\text{ m}$ yüksekliktedir. Heykelin en büyük özelliği, Atatürk’ün bindiği şaha kalkmış atın iki arka ayakları ile kuyruğu üzerinde durmasıdır. Bu duruş, heykele ayrı bir güzellik vermektedir. Bu anıt, Kurtuluş Savaşı’nın ve büyük inkılâpların ölümsüz bir simgesidir.

İlk Adım Anıtı: Atatürk’ün $19$ Mayıs $1919$’da Samsun’da Anadolu’ya ayak bastığı günü anmak için merkez iskelesine “İlk Adım Anıtı” yapılmış, $1982$ yılının $19$ Mayıs günü törenle açılmıştır. İlin doğal güzellikleriyle kucaklaşan kıyı plajları, Alaçam ilçesinin güzel manzaraları, Havza Kaplıcaları, Tekkeköy ve Samsun Mağaraları, Amisos Kalesi’nden kalma bir parça kalıntı, Samsun’un turistik yerleri arasındadır. Her yıl yaz aylarında açılan Samsun Fuarı ilin renkli bir özelliğidir.

FOLKLOR

Karışık bir nüfus yapısı olan ilin, zengin bir folkloru vardır. Erkeklerin daha çok “horon” oynadıkları ilde, çiftetelli ve karşılama da oldukça yaygındır. Bunların dışında, Rumeli oyunlarından bar’a kadar her çeşit oyunu görmek mümkündür. Oyunlarda çalgı olarak, bir davul, iki ya da üç zurna bulunur. Bunun yanı sıra kemençe de horonun değişmez çalgısıdır. İlde oynanan başlıca oyunlar Trabzon horonları, Erzurum oyunları, Sallama, Dik Horon, Cimdallı, İki Ayak, Kafkas oyunu, Köroğlu oyunlarıdır. Manilerde ana tema sevgi, özlem ve ayrılıktır. Evlenmelerde eski geleneklerde erkek beğendiği kızı ailesinden ve köyün ileri gelenleri kanalıyla istetir, kız isteme genellikle Cuma ya da Pazartesi günleri yapılır. Kızın ailesi vermeyi kabul ederse, erkek tarafına isteklerini bildiren bir liste verir. Liste üzerinde anlaşmaya varıldıktan sonra; kararlaştırılan günde nişan yapılır, kıza takılar takılır. Damat tarafı, düğünden bir hafta önce komşularını birer kalıp sabunla, akrabalarını da baklava tepsisi ile düğüne davet eder. Baklava tepsileri para konularak geri gönderilir. Erkek güveylik giysilerini harman yerinde giyer, gelin ata bindirilerek eve götürülür. Kız evinden çıkarken kız evinin önüne uzun bir sırık dikilerek üzerine yumurta bağlanır. Erkekler yumurtayı kırıncaya kadar ateş ederler. Kızı bir yakını ata bindirdikten sonra, düğün alayı en yakın mezarlığın etrafında üç defa dolandıktan sonra düğün evine giderdi. Yörede giyilen geleneksel elbiselerde Karadeniz Bölgesi’nin kıyafetleri egemendir.

KİMLİK KARTI

• Nüfusu (1985): $\mathrm{1.123.116}$
• Yüzölçümü: 10.296 km2
• Nüfus Yoğunluğu: $109$
• Otomatik Telefon Kodu: $361$