SAKARYA

⛰️ YÜZEY ŞEKİLLERİ

Sakarya ilinin kuzey ve güney kesimleri dağlık, bu dağlık alanların arası ovalıktır. İle adını veren Sakarya Nehri, bu üç kesimi geçerek kuzeye doğru akar ve Karadeniz’e dökülür. Güneydeki dağlar Bolu-Ilgaz Dağları’nın bir uzantısı olarak doğu-batı doğrultusunda uzanırlar. Başlıca dağlar: Karadağ (1.580 m), Keremali Dağı (Dikmen Tepesi 1.387 m), Sakarya Nehri’nin geçtiği Geyve Boğazı batısındaki Samanlı Dağları’dır.

Sakarya Nehri, güneyindeki Geyve Boğazı’na girmeden önce, bu dağların güneyinde, taban yüksekliği 100 m kadar olan Pamukova’dan geçer. İlin orta kısmında Akova denen Adapazarı Ovası vardır. Sakarya, bu ovaları alüvyon ile doldurmuştur.

Sakarya bölgesi yurdun deprem kuşağındadır. 1943 ve 1967 yıllarında şiddetli depremler geçirmiştir.

🌊 AKARSULAR VE GÖLLER

İle adını veren Sakarya Nehri güneyden kuzeye doğru akar. İl sınırları içindeki uzunluğu 160 km’dir (bütün uzunluğu 824 km). Nehir Sakarya’ya Bilecik ilinin Osmaneli ilçesinden geçerek girer. Önce Pamukova’da akar, Geyve Boğazı’na gelince yüksek kayalıkları yarar ve akışı sertleşir. Burada Geyve Suyu’nu, biraz ötede Alaçam Suyu’nu alır. Sapanca Gölü’nün ve Adapazarı şehrinin doğu kenarından geçtikten sonra Bolu’dan gelen en büyük kolu, Mudurnu Çayı’nı, biraz ileride, Sapanca Gölü’nün fazla sularını boşaltan Çark Suyu’nu alır. Karadeniz kıyılarındaki Karasu yakınında denize dökülür.

Sakarya Nehri Kuzeybatı Anadolu’nun en büyük akarsuyudur. Bu nehir getirdiği alüvyonlar sayesinde Sakarya topraklarını çok verimli hâle sokmuştur. Nehir, jeolojik dönemlerde Adapazarı Ovası’nda birkaç defa yatağını değiştirmiştir. Akış süresi rejimi düzensiz olduğu için yaz sonunda suyu azalır. Eskiden bu ırmağın aşağı kesimlerinde altı düz teknelerle yük taşınırdı.

İlde Sapanca Gölü’nden başka, Adapazarı Ovası’nda Gökçeözen Gölü, Akgöl ve Karadeniz kıyısında Acarlar gölleri vardır.

🌥️ İKLİM

Karadeniz kıyılarında Karadeniz iklimi görülür. Güneye doğru inildikçe, denizden uzaklaştıkça iklim karasal iklime döner.

En soğuk ay ortalaması C, en sıcak ay ortalaması C’dir. Bugüne kadar görülen en düşük ısı C, en yüksek ısı C’dir. Isının C’nin altına düştüğü günlerin sayısı yılda 27’dir. Kar yağışlı günlerin sayısı ortalama 8’dir, yıllık yağış ortalaması 800 mm, yağışlı günlerin sayısı 110’dur.

Yağışların mevsimlere göre dağılışı şöyledir: % 37 kış, % 23 ilkbahar, % 18 yaz, % 22 sonbahar. Bu durumda yaz kuraklığı yoktur.

Sapanca ilçesinde yıllık yağış tutarı 7.988 mm’ye yükselir. İlin, Karadeniz etkisinin dağlarla ayrılmış güney bölümünde, Geyve’de hem yağışlar azalır hem de yaz kuraklığı ortaya çıkar. Geyve’de yağış rejimleri şöyledir: % 37 kış, % 25 ilkbahar, % 13 yaz, % 25 sonbahar. Geyve’de yıllık ortalama yağış tutarı ancak 616 mm’dir. Dağlık kesimlerde yağışlı, karlı ve karla örtülü günlerin sayısı artar.

🌲 BİTKİ ÖRTÜSÜ

Doğal bitki örtüsü zengindir. Ormanlar Türkiye ortalamasının üstündedir. İlin yüzölçümüne göre oranı % 35’tir. Karadeniz kıyılarındaki ormanlarda yayvan yapraklı ağaçlar geniş yer tutar. Kayın, gürgen, meşe, ıhlamur, kavak, dişbudak, kızılağaç türleri vardır. Güneydeki dağlarda köknar, karaçam gibi iğne yapraklılara da rastlanmaktadır. İç kısımlardaki ovalarda makiler vardır.

💲 EKONOMİ

TARIM VE HAYVANCILIK

Ekilebilen toprakların büyük bir bölümünde tahıl ekilir. Başta buğday, mısır, arpa, çavdar gelir. Pirinç de ekilir. Baklagiller’den en çok fasulye ekilmektedir. Soğan üretimi yapılır. Patatesleri çok ünlüdür.

Şeker pancarı önemlidir. Tütün en çok Hendek ve Geyve ilçelerinde üretilir. Geyve ilçesinin Pamukova kesiminde pamuk elde edilmektedir. Ayçiçeği ve keten en çok Kaynarca ilçesinde üretilir. Yağ elde etmek için susam, aspur (tohumlarından yağ çıkarılır) ve yer fıstığı da yetiştirilmekte, fındık üretimi yapılmaktadır.

Sakarya’da Sapanca ve Geyve ilçeleri başta olmak üzere elma, erik, şeftali, armut, kiraz, kestane gibi meyveler yetiştirilir, bağcılık da yapılır.

Sakarya’da ana ürünlerin üretim miktarı (1978-80 ortalaması, ton olarak):

  • Buğday (121.313)
  • Arpa (11.877)
  • Mısır (173.237)
  • Fasulye (2.105)
  • Şeker pancarı (415.948)
  • Ayçiçeği (13.788)
  • Soğan (24.927)
  • Patates (52.777)
  • Hayvan pancarı (7.300)
  • Tütün (935)

İlde üretilen başlıca sebze ve meyveler (1978-80 ortalaması, ton olarak): Lahana (18.082), kereviz (331), marul (kıvırcık, 1.700), marul (göbekli, 1.702), ıspanak (2.274), pırasa (6.058), kavun (28.140), balkabağı (13.020), kabak (sakız, 7.360), hıyar (16.465), biber (dolmalık, 13.441), biber (sivri, 4.630), barbunya (3.460), sarımsak (343), soğan (1.652), armut (7.805), ayva (1.193), elma (26.007), erik (4.870), kiraz (5.635), şeftali (4.095), ceviz (3.195), fındık (37.690), kestane (1.867), çilek (300), Trabzon hurması (366), üzüm (80.130).

Otlakların büyük bir kısmı tarla hâline getirildiği halde mandıra hayvancılığı gelişmiştir. Hayvan besinlerinin bolluğu, şeker pancarı ve ayçiçeği küspesinin bulunması büyükbaş hayvancılığı geliştirmiştir. Sığır ve dana besiciliği süt üretimini arttırmıştır.

İlde arıcılık ve tavukçuluk da yapılır. İpekböcekçiliği gelişmiştir. Bursa’dan sonra ikinci sırayı alır. Sakarya’da tamamen Japon kozası elde edilir.

Karadeniz kıyısındaki göllerde ve akarsularda balıkçılık yapılmaktadır. Sakarya ağzında mersin balığından siyah havyar çıkarılır, kerevit (tatlı su ıstakozu) avlanır. Karadeniz kıyılarında mersin, kalkan, lüfer, palamut, hamsi, istavrit bulunur. Sapanca Gölü’nde 14 çeşit balık saptanmıştır. Ayrıca havuzlarda alabalık üretilmektedir. 1981 yılında 70 tona yakın tatlı su levreği, yayın, sazan, kerevit üretilmiştir.

SANAYİ VE MADENCİLİK

Sanayi gelişmektedir. Başlıca endüstri kolları şunlardır:

  • Devlet Demiryolları Adapazarı Vagon Fabrikası (1951’de kurulmuştur. Şimdi tarım araçları yapmaktadır)
  • Şeker Fabrikası (1953’te kuruldu, 1960’da genişletildi)
  • Türkiye Zirai Donatım Kurumu’nun Adapazarı tarım aletleri ve makineleri fabrikaları
  • Otomobil lastiği fabrikası (1963’te açılmıştır)
  • Yem sanayii (Adapazarı yonca kurutma tesisleri ve Adapazarı Yem Fabrikası)
  • Hendek’te Tekel Genel Müdürlüğü yaprak tütün bakım ve işletme atölyeleri
  • Asit sanayii

Bunlardan başka tuğla, kiremit, şişe, şekerli maddeler, un, yağ, sabun, sirke, kontrplak, sandalye, çivi fabrikaları ve yapımevleri vardır. Vinç, dişli, bakır sanayii, makine, motor gövdesi, elektro dizel, mekanik sanayii, nişasta, tarım ürünleri, süt sanayii çok gelişmiştir. Sanayide en ileri illerimizden biridir.

📜 TARİH

Eski çağda Hititler’in egemenliğinde kaldıktan sonra (M.Ö. 2000), M.Ö. 1100 tarihlerinde yerini Frigya ve Lidya egemenliklerine bıraktı. M.Ö. 546’da Persler’in eline geçti. M.Ö. 334’te Büyük İskender Pers egemenliğine son verdi. İskender’den sonra kurulan Selevkos Devleti zamanında Sakarya topraklarında Bitinya Devleti kuruldu. M.Ö. 57 yılında son Bitinya Kralı II. Nikomedes, devletini Roma İmparatorluğu’na miras bıraktı. Ölümünden sonra Roma egemenliği başladı. 395 yılında Doğu Roma’nın (Bizans) eline geçti.

Orta Çağ’da İranlı Sâsâniler’in, Müslüman Araplar’ın hücumuna uğradıysa da, Bizanslılar kenti iyi savundular. 6. yüzyılda Bizans İmparatoru Justinianus döneminde hızla kalkındı. Bugün Anijye-Adapazarı arasında bu imparatorun adını taşıyan Beşköprü hâlâ ayaktadır. Bizans egemenliği 11. yüzyıla kadar sürmüştür.

Anadolu Selçuklu Devleti’nin kurucusu Süleyman Şah, 1078 yılında İznik’i (Nikaia) aldı ve başkent yaptı. Bizans İmparatoru 1080’de İznik’i almak istediyse de başaramadı. 1092’de I. Kılıç Arslan İznik’te Selçuklu tahtına oturdu. Haçlı orduları 1096’da İznik yakınında bozguna uğratıldı. Arkadan gelen Haçlılar İznik’i alınca, Sakarya da tekrar Bizans egemenliğine girdi.

Orhan Gazi 1329 yılında Pelekanom (Kartal Maltepesi) Savaşı’nda Bizans İmparatoru Üçüncü Andronikos’u yenip İznik’i aldı. Bu tarihten sonra Osmanlılar, Sakarya toprakları da içinde olmak koşuluyla Üsküdar kıyılarına kadar Kocaeli Yarımadası’nı ele geçirdiler. Bundan sonra Sakarya Türk egemenliğinde yaşadı.

Kâtip Çelebi 17. yüzyılda yazdığı Cihannûma adlı eserinde, buralardan bir yol uğrağı olarak ve Ada Nahiyesi diye söz eder. Tanzimat’tan sonra 1852’de Adapazarı, İzmit Sancağı’na bağlı bir kazanın merkeziydi. 1869’da Belediye örgütü kuruldu.

  1. yüzyılda bugünkü Sakarya ilinin merkezi olan Adapazarı kasabasının nüfusu 4.000 civarındaydı. Bu nüfusun içinde yerliler kadar, Balkan ve Kafkas göçmenleri, Çerkesler, Gürcüler, Ermeni ve Rumlar da vardı.

Şehir Kurtuluş Savaşı’nda 25 Mart 1921’de Yunanlılar tarafından işgal edildi. Aynı yılın 25 Haziran’ında geri alındı. 1943 ve 1967 yıllarında Adapazarı’nda iki büyük deprem oldu. 1954 yılında İzmit ilinin doğu bölümündeki toprakları içine almak üzere kurulan Sakarya ilinin merkezi Adapazarı oldu.

🏛️ GEZİLİP GÖRÜLECEK YERLERİ

Sakarya ilinin Karadeniz kıyılarındaki Karasu ilçesi göz alabildiğine uzanan ince kumlu plajlarıyla turist çeker. Sapanca kıyıları kadar bu gölün güneyindeki Keltepe, manzarasının güzelliğiyle de ün yapmıştır.

Adapazarı yakınındaki Sarduvan (Serdivan) adlı yer ile Kuzuluk Köyü’nün maden suyu ve kaplıcaları da tanınmıştır. Sapanca Gölü’nden çıkan Çark Suyu’nun kıyılarında ağaçlık ve gölgeli kır gazinoları ve lokantaları vardır.

💃 FOLKLOR

Sakarya’nın folkloru çok çeşitlidir. Kafkasya’dan, Balkanlar’dan, Kars, Erzurum ve diğer yerlerden gelen halkın gelenekleri bir arada yaşar. Sapanca Gölü çevresinde Trakya oyunlarının özellikleri görülmektedir. Geyve, Pamukova, Taraklı bölgelerinde; davul, klarnet, cümbüş ve keman eşliğinde «Geyve Zeybeği», «Genç Osman Karşılaması», «Mezeli» adlı oyunlar oynanmaktadır. Adapazarı-Hendek-Akyazı’yı içine alan bölgede «Tekkol», «Dörtkol», «Kaynana-Kaynata», «Akyazı Horonu» gibi oyunlar oynanır. Bölgede Karadeniz, Erzurum halk oyunları, Çerkes-Abaza, Kafkas oyunları da oynanmaktadır. «Allı Yazma Başında – Kalem Oynar Kaşında» türküsü çok ünlüdür.

🎶 YÖREDEN BİR TÜRKÜ

Allı Yazma Başında

Allı yazma başında Kalem oynar kaşında Ben bir yeni yâr sevdim On üç on dört yaşında

Allı yazma bürünür Ucu yerde sürünür Benim sevdiğim güzel Nerelerde görünür

Derelerin bükleri Ötüşür keklikleri Hiç aklımdan çıkmıyor Yârimin dedikleri