Giriş: Karmaşık Nedenler Yumağı
Rusya Federasyonu’nun 24 Şubat 2022’de Ukrayna’yı işgaliyle başlayan savaş, tek bir nedene indirgenemeyecek kadar karmaşık bir jeopolitik, tarihsel ve güvenlik krizinin sonucudur. Uluslararası yayınlar ve akademik analizler, krizin kökenlerini Soğuk Savaş sonrası döneme, NATO genişlemesine ve Ukrayna’nın Batı’ya yönelimine dayandırmaktadır.
1. 🛡️ Jeopolitik ve Güvenlik Nedenleri: NATO Tartışması
Bu başlık, krizi tetikleyen en kritik ve en çok tartışılan güvenlik endişelerini ele alır:
a. NATO’nun Doğruya Genişlemesi (Rusya Perspektifi)
- Varoluşsal Tehdit Algısı: Rusya, 1990’lardan itibaren NATO’nun eski Varşova Paktı üyeleri ve Baltık ülkelerini (Estonya, Letonya, Litvanya) üyeliğe kabul etmesini, kendisine yönelik askeri bir çevreleme ve güvenlik ihlaliolarak görmüştür.
- Kırmızı Çizgi Olarak Ukrayna: Rusya liderliği, Ukrayna ve Gürcistan’ın olası NATO üyeliğini kabul edilemez bir “kırmızı çizgi” olarak ilan etmiştir. Rusya’ya göre, bu durum, NATO askeri altyapısının Rus sınırlarına dayanması ve stratejik derinliğinin kaybolması anlamına gelmektedir.
- Güvenlik Talepleri: Rusya, 2021 sonunda, Ukrayna’nın NATO üyeliğinin kalıcı olarak askıya alınması ve ittifakın 1997 sınırlarına dönmesi gibi Batı’nın reddettiği bir dizi bağlayıcı güvenlik garantisi talep etmiştir.
b. Ukrayna’nın Egemenlik ve Güvenlik İhtiyacı
- Ukrayna ve Batılı müttefikler, egemen bir ülkenin hangi ittifaka katılacağına özgürce karar verme hakkına sahip olduğunu savunur (self-determinasyon ilkesi).
- Ukrayna, Rusya’nın 2014’te Kırım’ı yasadışı ilhak etmesi ve Donbas’taki ayrılıkçıları desteklemesi nedeniyle Rusya’yı asıl tehdit olarak görmüş ve NATO üyeliğini bir savunma aracı olarak zorunlu hale getirmiştir.
2. 🇷🇺 Tarihsel ve Kimliksel Çatışmalar
Bu başlık, krize ideolojik ve kültürel bir zemin hazırlayan tarihsel iddiaları içerir:
a. “Tek Ulus” ve Yapay Devlet İddiası
- Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin, sık sık yayımladığı makale ve konuşmalarda, Rus ve Ukrayna halkının tarihsel olarak “tek bir ulus” olduğunu ileri sürmüştür.
- Putin’e göre, Ukrayna, özellikle Bolşevik dönemde Rusya’dan koparılmış, yapay olarak oluşturulmuş bir devlet ve Rusya’nın doğal etki alanının bir parçasıdır. Bu söylem, Ukrayna’nın bağımsız varoluş hakkını inkâr eden bir temel oluşturmuştur.
b. Rusça Konuşan Nüfusun Korunması Argümanı
- Rusya, özellikle Doğu Ukrayna’daki Rusça konuşan nüfusun Ukrayna hükümeti tarafından baskı altında tutulduğunu ve “soykırıma” uğradığını iddia etmiştir (bu iddia uluslararası gözlemciler tarafından reddedilmiştir).
- Bu argüman, Rusya’nın Donbas bölgesindeki ayrılıkçıları desteklemesi ve 2022’deki işgali için bir bahane olarak kullanılmıştır.
3. 📉 Ukrayna’nın Batı’ya Yönelimi ve Jeopolitik Kayıp
Ukrayna’nın iç siyasi gelişmeleri ve Batı ile entegrasyon çabaları, Rusya’nın müdahale kararında belirleyici olmuştur:
- 2014 Maydan Devrimi (İtibarlı Devrim): Rusya yanlısı Devlet Başkanı Viktor Yanukoviç’in devrilmesi ve Ukrayna’nın Batı yanlısı bir hükümet kurması, Rusya için bir dönüm noktası oldu. Rusya bunu, Batı destekli bir darbe olarak nitelendirdi.
- Rusya’nın Kontrol Kaybı: Bu devrimler, Rusya’nın Ukrayna’nın iç siyasetini kontrol etme ve ülkenin NATO/AB yönelimini engelleme yeteneğini tamamen kaybetmesine neden oldu. Bu durum, Moskova’nın kontrolü askeri yollarla yeniden sağlama kararına yol açmıştır.
4. 🧠 Liderlik ve Kişisel Hesaplamalar
Bazı analizler, nedenleri kurumsal sistemlerden ziyade, liderlerin kişisel kararlarına ve algılarına bağlar:
- Büyük Güç Statüsünü Geri Kazanma: Analistler, Putin’in Soğuk Savaş sonrası dönemdeki Rusya’nın küresel statüsünü restore etme ve eski Sovyet alanında hegemonya kurma arzusunun, Ukrayna’nın bağımsızlığını tehdit eden temel itici güç olduğunu savunur.
- Maliyet Yanılgısı: İstihbarat raporlarına dayanan bazı yayınlar, Putin’in Ukrayna ordusunun direncini, Batı’nın birlik ve tepkisini ve kendi ordusunun operasyonel yeteneğini yanlış hesapladığını, bu yanılgının işgal kararını kolaylaştırdığını belirtir.