🦠 Protozoa (Birgözeliler)
Protozoa, yani birgözeliler, Hayvanlar Âlemi’nin en küçük ama en kalabalık üyelerindendir. Boyları 10–200 mikron arasında değişir ve mikroskopsuz görülmeleri mümkün değildir. Adları Yunanca “protos” (ilk) ve “zoon” (hayvan) kelimelerinden gelir. Fosil bulgularına göre Paleozoyik Çağ’ın Kambriyum döneminde, yani 600 milyon yıl önce yaşamışlardır.
🔬 En Basit Hayvansal Yapı
- Tek hücreli canlılardır
- Hücreleri: çekirdek + sitoplazma
- Biçimleri: küresel, eliptik, terlik şeklinde
- Organelleri: sindirim kofulları, kamçı, kirpik, yalancı ayak (pseudopod)
🧬 Sınıflandırma
Birgözeliler dört sınıfa ayrılır:
1. Kök-Ayaklılar (Rhizopoda)
- Amipler: Sürekli biçim değiştirirler, tatlı sularda yaşarlar
- Dizanteri Amibi (Entamoeba dysenteriae): Tropikal bölgelerde insan bağırsağında yaşar
- Işınlılar: Kapsülleri kalsiyum, alüminyum silikat veya stronsiyum sülfat içerir
- Güneş Hayvancıkları: Silisli örtüye sahiptirler, en bilinen türü Aktinosferyum
- Foraminiferler: Kalsiyum karbonat iskeletli, ünlü türleri Nümülit ve Globijerin
2. Kamçılılar (Flagellata)
- Tripanozoma gambiense: Uyku hastalığına neden olur, çeçe sineğiyle bulaşır
- Sinir sistemini harap eder, ölümcüldür
3. Sporlular (Sporozoa)
- Sıtma Asalağı (Plasmodium vivax, malaria, falciparum)
- Anofel sivrisineğiyle bulaşır, üç farklı sıtma türüne yol açar
4. Kirpikliler (Ciliata)
- En gelişmiş birgözelilerdir
- Biçimleri: elips, küre, silindir, vazo
- Kabukları yoktur, kirpiklerle kaplıdır
- Sitoplazmalarında iki çekirdek bulunabilir
- Tatlı su ve denizlerde yaşarlar
- En bilinen tür: Terliksi hayvan (Paramaecium caudatum)
🍽️ Nasıl Beslenirler?
- Ağızları yoktur
- Suda çözünmüş besinleri doğrudan sitoplazma ile emerler
- Katı tanecikler: yalancı ayaklarla yakalanır → sindirim kofuluna alınır → kimyasal sindirim
- Artıklar: atıcı koful ile dışarı atılır
🌬️ Nasıl Solunum Yaparlar?
- Deriyle solunum yaparlar
- Sitoplazma çevresi oksijen süzgeci gibi çalışır
- Suda çözünmüş oksijeni emerler
🧪 Nasıl Çoğalırlar?
- Bölünme: çekirdek ve sitoplazma ikiye ayrılır → iki yeni hücre
- Tomurcuklanma: sitoplazma ve çekirdek içeren bir çıkıntı oluşur → ayrılarak yeni hücre olur
- Bazı türlerde döllenme görülür
- Terliksi hayvan 15 günde 1 ton yavru üretebilir
🌍 Nerede Yaşarlar?
- Genellikle sularda yaşarlar
- Bazı türler asalaktır → insan ve hayvanlarda hastalıklara yol açar
- Zararsız türler de vardır → gevişgetiren hayvanların işkembesinde yaşarlar
Protozoa’lar, hem biyolojik çeşitlilikleri hem de mikroskobik yapılarıyla canlılar dünyasının en ilginç üyelerindendir.