Petrol Nasıl Oluşur?
Milyonlarca yıl önce, bugünkü karaların büyük bölümü okyanuslarla kaplıydı. Okyanus kıyılarında yaşayan küçük deniz hayvanları ve bitkiler öldükçe deniz dibine biriktiler. Nehirlerin sürüklediği bitki artıkları ve hayvan kalıntıları da bu tabakaların üzerine yığıldı. Zamanla bu organik tabaka, çamur ve kumla örtüldü. Bakterilerin etkisiyle yoğun, siyah renkli yağ damlacıkları oluştu. Bu damlacıklar tortul kayaçların gözeneklerinde birikti ve üstteki sert tabakalar tarafından yerin altına hapsedildi.
Petrol Yataklarının Yapısı
Petrol yatakları genellikle üç katmandan oluşur:
- En altta tuzlu deniz suyu
- Ortada ham petrol
- En üstte yanıcı gazlar
Bu katmanlar, tortul kayaçların çanak biçimli yapısında birikir. Petrolün bulunduğu yerin üstü su geçirmeyen kayaçlarla kaplıdır.
Petrolün Kimyasal Yapısı
Petrol, hidrojen ve karbon elementlerinin bileşiminden oluşur. Ham petrolün yaklaşık %80–87’si karbon, %10–14’ü hidrojen içerir. Geri kalan kısmı sülfür, azot, fosfor, oksijen ve helyumdan oluşur. Petrolün ağırlığı, suyun ağırlığının beşte dördü kadardır.
Petrol Arama ve Sondaj
Petrol aramalarında genellikle “sismik metod” kullanılır. Araştırmacılar, toprağa dinamit yerleştirip patlatır. Bu patlama sonucu oluşan titreşimler yer altındaki katmanlara çarpar ve özel cihazlarla kaydedilir. Bu veriler incelenerek petrol olup olmadığı anlaşılır.
Sondaj işlemi, dönen delme borusu ile yapılır. Borular derinleştikçe eklenir. Delme sırasında özel çamur kullanılır. Bu çamur, burgu ucunun soğutulmasını, parçalanan kayaçların yukarı çıkarılmasını ve gazların patlamasını önler.
Petrolün Damıtılması
Petrol kuyusuna ulaşıldığında, gaz basıncıyla petrol yeryüzüne fışkırır. İçindeki kum ve tuzlu su “separatör” adı verilen kaplarda ayrılır. Elde edilen sıvıya “ham petrol” denir. Ham petrol, damıtma kulelerinde ısıtılarak bileşenlerine ayrılır. Kaynama noktalarına göre sıralanan maddeler gaz halinde ayrıştırılır.
Ham petrolden elde edilen bazı ürünler:
- Benzin
- Suni kauçuk
- Boya
- Temizleyici
- İlaç
- Plastik
- Tarım ilaçları
- Esans
Dünya’da ve Türkiye’de Petrol Üretimi
Yeryüzünde ilk petrol kuyusu, 27 Ağustos 1858’de Edwin Drake tarafından ABD’nin Pennsylvania eyaletinde açıldı. Drake, petrole 22 metre derinlikte rastladı.
Petrol üretimi (milyon ton):
- SSCB: 603
- Suudi Arabistan: 495
- ABD: 485
- Irak: 138
- Venezuela: 113
- Türkiye: 2.6