Bilim dilinde mikroorganizma diye adlandırılan yaratıklar, okul çağında öğrendiğimiz ve mikrop denilen ufacık canlı varlıklardan başka bir şey değildir. Mikrop kelimesi, eski Yunanca “micros” kökünden gelir ve “hayat, canlılık olayı” anlamındadır. Gözle görülemeyecek kadar küçük, küçük olduğu kadar da tehlikeli olan bu yaratıklar, öteki canlıların ve özellikle insanın sağlığını tehdit ederler. Ancak bütün mikropların insana zararlı olduğu söylenemez; bazıları çeşitli yönlerden yararlıdır.
🧪 Basit Bir Deney
Mikroorganizmalar üzerinde araştırma yapabilmek için çoğu zaman bunları suni yollardan üretmek gerekir. Bunun için organizmaların yaşamasına ve üremesine elverişli bir ortam hazırlanır. Bu üreme ortamına kültür adı verilir. Kültür maddesi katı, sıvı, hatta gaz olabilir. Sıvı olanına kültür çorbası denir. Hazırlanan kültür steril, yani mikroplardan arınmış durumdadır.
Deney:
- Kültür çorbası üç ayrı çanağa boşaltılır
- Birine parmak, diğerine anahtar, üçüncüsüne madeni para daldırılır
- Çanaklar kapatılır ve 37°C sıcaklıktaki etüve konur
Bir süre sonra çanaklardaki sıvıların yüzeyinde lekeler meydana gelir. Bunlar genellikle içine daldırılan nesnenin biçimini andırır. Lekeler, hayvansal veya bitkisel mikrop sömürgeleridir. Mikroskopla bu mikroplar görülebilir ve mikrobiyolojik araçlarla türleri belirlenebilir.
🌿 Bitkisel Mikroplar: Bakteriler
Mikroplar âleminin üyeleri genellikle bakterilerdir. Bakteriler, Bitkiler Âlemi‘nin en basit yapılı canlılarıdır.
- Boyutları: 1–10 mikron (1 mikron = 1 mm’nin binde biri)
- Biçimleri:
- Çubuk biçiminde → Basiller
- Virgül biçiminde → Vibriyon
- Küre biçiminde → Kok
- Spiral biçiminde → Spiril
Hepsi tek hücrelidir ve bu hücre tek başına tüm hayati fonksiyonları yerine getirir:
- Beslenir
- Solunum yapar
- Büyür
- Ürer
- Uyaranlara tepki verir
Elverişli ortam bulduklarında hızla ürerler. Hoşlanmadıkları ortamda üreme durur, hücre etrafında kalın bir zar oluşur. Bu zar, bakteriyi korur ve canlılığını sürdürmesini sağlar. Elverişli anı bekleyerek saldırıya geçer.
🧫 Hayvansal Mikroplar: Protozoa (Birgözeliler)
Hayvansal mikroplar, bitkisel mikroplara göre daha büyük boyutludur.
- Boyutları: 10–200 mikron
- Tek hücrelidirler
- Bakterileri yutarlar → Fagosit
- Çoğu yağ üreticisidir
Genellikle sularda ve nemli bölgelerde yaşarlar. Denizlerde yaşayanları plankton canlılar âleminin üyeleridir. Havada yaşamaları zordur, bu yüzden zar tabakasına ihtiyaç duyarlar. Bu zar, kuruyup ölmemelerini sağlar. Rüzgârlarla sürüklenerek Dünya’nın her tarafına yayılabilirler.
🦠 Canlı ile Cansız Arasında Bir Varlık: Virüs
Bilim açısından virüsler hâlâ tam olarak aydınlanmamış bir âlemin varlıklarıdır.
- Çok küçüktürler
- Bazıları mikroskopla bile görülemez
Virüsler çeşitli hastalıklara sebep olur:
- İnsanlarda: Grip, nezle, çocuk felci, kızamık, çiçek
- Hayvanlarda: Kuduz (hidrofobi), aft, epizootik
- Bitkilerde: Tütünde mozaik, domateste viroz, asmada sarılma
Virüsler, canlılar âleminin en ilkel yaratıklarıdır. Canlılarla cansızlar arasında geçit noktası oluşturdukları düşünülmektedir.