Mutfağınızdaki peynirlerin veya ekmek dilimlerinin küflendiğini görecek olsanız, bunların küflenmiş bölümlerini hiç düşünmeden kaldırıp çöp tenekesine atarsınız. Sizin yerinizde başka birisi olsa o da aynı şeyi yapacaktır.
Çünkü küflenmiş yiyecek maddeleri hemen hemen hiçbir işe yaramazlar. Ama ünlü bilgin Alexander Fleming 1928 yılında yetiştirdiği bazı bakteri kültürleri üzerinde birtakım küflere rastlayınca durum bütünüyle değişti:
Bu küfler insan hayatı için tehlikeli bazı bakterileri öldürme gücüne sahiptiler. “Penicillium” adı verilen bu tür küflerin gerçekten “çok işe yaradığı” anlaşılıyordu. Yararlı veya zararlı olsun, küfleri genel özellikleriyle incelemek bu yazımızın konusudur.
🔬 KÜFLERİN SINIFLANDIRILMASI
Küfleri hemen hemen hepimiz tanırız, ama “Küf nedir?” deyince çoğumuz kesin bir karşılık bulmakta güçlük çekeriz. Bu durum sizi pek şaşırtmasın, çünkü “küf” kelimesinin botanikte kesin bir anlamı yoktur. Küf, çeşitli mantar türlerinin belirli bir bölümüne halk arasında verilen isimdir.
Mantarlar, miselyumlarının dallanma biçimine göre iki sınıfa ayrılabilir:
| Sınıf | Takım | Tür |
|---|---|---|
| FİSKOMİSETLER (Aşağı Mantarlar) | (1) Comiseller (yumurta hücreli misetler) | – Genellikle su küfleridir. Sularda yaşayan hayvan ve bitkilerin üzerinde ömür sürerler. |
| – Patates peronosporları: Patates bitkisinin yaprakları üzerinde görülen beyaz küflerdir. | ||
| – Asma perenosporları: Asmanın yeşil bölümlerinde oluşan küflerdir. | ||
| ASKOMİSETLER (Yüksek Mantarlar) | (2) Zigomiseller (İki gametli misetler) | – Beyaz küf: Çeşitli organik maddeler üzerinde yaşayan mantarlardır. <br> – Sinek küfleri: Meydana getirdikleri maddeler sinekleri kendilerine çeker ve zehirleyerek öldürür. |
| (1) Protoaskomiseller (Yalancı askomiseller) | – Bira ve tereyağı küfleri: Bunlar mayalanmaya yol açan faydalı küflerdir. | |
| (2) Öyaskomiseller (Gerçek askomiseller) | – Yeşil küf: Normal sıcaklıkta patlayan bu küflerin en sevdiği yaşama ortamı toprağın yüzeyidir. <br> – Penicillium: Yer yer mavi, beyaz renkte olurlar. Birçok antibiyotik maddenin yapımında kullanılır. |
🍞 EKMEK KÜFÜ
En çok karşılaşılan küf türü şüphesiz ekmek küfüdür. Bilimsel adı: Mucor mucedo. “Hyphae” adı verilen ince ipliklerden oluşur. Bu ipliklerin oluşturduğu örgüye “miselyum” denir. Miselyumun birçok ipliği ekmeğin içine doğru uzanır → kök gibi görev yapar.
Küfler klorofil içermez → kendi besinini üretemez.
Beslenme biçimi:
- Çürükçül (ölü organik maddeler üzerinde)
- Asalak (canlı organizmalar üzerinde)
🌱 ÜREME
Küfler sporlarla ürer. Sporlar havaya dağılır, uygun ortam bulunca gelişir.
İki tür üreme vardır:
Eşeysiz Üreme
- Tek bir küf bitkisi spor üretir
- Hyphae’ler yukarı doğru uzar → uçları şişer → “sporangium” (spor kesesi) oluşur
- Sporlar olgunlaşınca kesenin dışı patlar → sporlar etrafa yayılır
Eşeyli Üreme
- İki farklı küfün hyphae’leri birleşir
- “Zigospor” oluşur
- Zigospor’dan yeni bir uzantı çıkar → ucunda yeni bir sporangium oluşur
- Eşeyli üreme, eşeysiz üremeyi başlatan yapıdır