Madeni paranın icadı insanlık tarihinin en önemli olaylarından biridir. Bugün madeni parayı cebimizde taşımak ne kadar kolaysa birkaç koyunu cebimize sokup götürmek de o kadar zor, hattâ imkânsızdır … Böyle garip bir işe girişmek kimin aklına gelir yahut ta buna ne lüzum var, diyeceksiniz.
Doğru, ama bundan 4000 yıl önce koyun’un «para» yerine geçtiğini, insanlar arasındaki «alış – verişte bir mübadele aracı» olarak kullanıldığını söylersek bize hak verirsiniz.
Gerçekten de koyun ve keçi gibi hayvanlar o çağda mülk ve zenginliği temsil ediyordu. Lâtince’de «pecunia» kelimesi mal, davar, sürü, servet anlamına geldiği gibi para anlamında da kullanılmaktaydı.
Halbuki bugün herkes bütün servetini banka hesaplarında toplayabilir. Bir alış veriş aracı olmaktan kurtulan koyun ve keçi gibi hayvanlar da öte yandan insanın hayatında küçümsenemiyecek bir rol oynamakta devam etmektedirler.
🧬 Sınıflandırma
Koyun ve keçi, Hayvanlar Âlemi’nde işgal ettikleri yer bakımından ister istemez bir karışıklığa yol açarlar. Gerçekten de ilk anda şu soru karşımıza çıkar: Bunlar «akraba» hayvanlar mıdır, yoksa birbirine bütünüyle yabancı mıdırlar?
Karşılık şudur : Birbirlerinden oldukça farklı görünüşlerine rağmen koyun ve keçi «yakın akraba» olan hayvanlardır. Her ikisi de Keçiler (Caprinae) alt familyasındandırlar. Bu alt – familyanın iki cinsi vardır: Koyun (Ovis) ve Keçi (Capra).
- Takım: Çift – parmaklılar (Artiodactyla)
- Alt-takım: Gevişgetirenler (Ruminantia)
- Familya: Boynuzlugiller (Bovidae)
- Alt – familya: Keçiler (Caprinae)
- Cinsi: Keçi (Capra), Koyun (Ovis)
Yukarıdaki sınıflandırmada gördüğümüz gibi koyun ve keçi, gevişgetiren hayvanlardır. Bu, onların develer ve sığırlarla da çok uzaktan akraba olduklarını gösterir.
🧭 Karakteristiklerin Ayrılığı
Koyunlar ve keçiler hangi yönden birbirlerine benzer, farklılıkları nelerdir? Bu iki cinsin benzerlikleri gevişgetiren çift parmaklı hayvanların ortak özellikleridir.
Birbirlerinden farklılıklarına gelince bunlar pek önemli olmasa bile oldukça çoktur. Örnek: Keçilerde beynin içi daha gelişmiştir (koyundan çok daha zekidirler); alt çenenin altında sakalları vardır (koyunlarda bu yoktur); boynuzlar birbirine daha yakındır, kuyrukları daha kısadır, kasları ise koyunlara oranla daha güçlüdür. Keçiler uzun yürüyüşe dayanıklı, daha hareketli ve «özgür ruhlu» hayvanlardır.
Vücut yapısı yönünden keçinin daha dinamik ve üstün yaradılışlı olduğu görülür. Ama ekonomik açıdan bakıldığı zaman koyunun özellikleri ağır basar. Koyunun yapağı ve yün adı verilen mevsim tüyleri çok yumuşak ve yüksek niteliktedir. Tüylerin telleri içinde «ilik» yoktur. Keçinin pöstekisi ise sert ve kaba kıllardan meydana gelir. Keşmir keçisinin ipek gibi yumuşak tüyleri bir istisnadır.
Koyun sütü peynire çok elverişlidir. Buna karşılık keçi sütünden de ünlü peynirler yapılır.
Keçi’nin türlerine «Irk» adı verilir. Bu ırklardan evcilleştirilmiş çeşitli keçi tipleri vardır. Ama keçi ırklarının Yaban keçisi veya Yılan yiyen keçi’den geldiği sanılmaktadır.
Keçinin sağlıklı bir vücut yapısı vardır. Kasları hiç de küçümsenmeyecek bir güce sahiptir. Görme, işitme ve koku alma duyumları çok gelişmiştir. Özellikle dağlarda özgür yaşayan ırkları çok duyarlıdır. Keçi, bağımsız yaşamayı seven, hareketli ve meraklı bir hayvandır. Üstelik oyundan pek hoşlanır. İnatçı ve mücadelecidir.
Ekonomik yönden keçinin çok daha zengin bir akrabası olan koyun, tıpkı keçi gibi hemen hemen yeryüzünün her tarafına yayılmıştır. Koyun evcilleştirilen ilk hayvanlardan biridir.
Kepçe kulak, kas yapısı ve duruşları keçideki kadar çok değişken değildir. Koyun; uysal, yumuşak başlı bir hayvandır. Bağımsız ve özgür bir hayattan hoşlanmaz. Sürü hâlinde yaşamak koyunun en önemli özelliğidir. Bağımsızlık içgüdüsünden yoksun olan koyun, sürüdeki öteki arkadaşlarını taklit ederek yaşar.
🐐 Keçi Irkları
Dünya’da bugün 356 milyon (1961) keçi vardır. Karakterlerini iyi bildiğimiz keçi ırklarının sayısı sınırlıdır.
Bugün keçileri belli başlı üç ırk grubunda topluyoruz: Avrupa ırkı, Asya ırkı ve Afrika ırkı.
Avrupa Irkı: Avrupa’da dağ ve tepelerde rastlanan keçi tiplerini içine alan ırktır. Bu keçi tipleri genellikle yaşadığı ülkenin ismini alır: Hollanda, Belçika, Norveç, İtalyan vb. gibi. Bunlara arasıra «Alp keçisi» gibi yaşadıkları coğrafi bölgenin adı da verilmektedir.
Hemen her hayvan türünde olduğu gibi bunlar da birbirlerinden boy, kıl rengi ve uzunluğu yönlerinden ayrıcalık gösterirler. Süt ve et verme kapasiteleri de oldukça farklıdır.
Asya Irkı: Bu grup Asya’da yaşayan bütün keçi türlerini içine alır. Bu türler içinde en ünlü olanları Anadolu keçisi ile Ankara keçisi ve Keşmir keçisidir. Bu üç tür Dünya’daki keçi türleri içinde en değerli olanlarıdır. Ankara keçisi bütün Dünya’da aranan çok yüksek nitelikte yünleriyle ün salmıştır. Ankara ve Keşmir keçisinin tüylerinden tekstilde «mohair» adı verilen iplikler yapılmaktadır.
Afrika Irkı: Bu keçi ırkına Afrika’dan çok Balkan Yarımadası, Akdeniz Adaları’nda rastlanır. Kıtada yaşayan türlerden Libya ve Eritre keçisi ün salmıştır. Afrika ırkından olan keçiler bol süt verme özellikleriyle tanınmışlardır.
🐏 Koyun Irkları
Koyun, yetiştirilmesine keçiden daha fazla önem verilen bir hayvandır. Sürekli ve dikkatli bakım ister.
Gerçekten de koyun, vücudundaki yün yönünden başlı başına bir değerdir.
Sürekli olarak seçkin koyun ırklarının yetiştirilmesine çalışılır. Böylece daha yüksek nitelikte ve bol yün veren koyun cinsleri elde edilir. Yalnız yünü için beslenen koyun tipleri de vardır.
İngiliz, Merinos ve Karakul (Astrakan) cinsi koyunlar gerek pösteki, gerek kırkılmış yün yönünden Dünya’nın en değerli ırklarıdır.
İngiliz Irkı: İngiltere’de ve İngiliz Milletler Topluluğu ülkelerinde, bu arada özellikle Avustralya’da büyük koyun çiftlikleri vardır. İngiliz ırkından bol yün veren koyun (erkek) cinsleri şunlardır: Lincoln, Leicester, Cheviot, Texel, Suffolk, New Leicester, South Down, Kent vb. Bu koyunlardan yılda ortalama 6 kg. yün kırkılır.
Merinos Irkı: Yün bakımından en verimli ırktır. Anavatanı İspanya’dır. Yeryüzünün hemen her tarafına yayılmıştır. Erkeğinin vücudu