Kömür ve petrol modern sanayinin temelini nasıl oluşturur? Kömür, koklaştırma gibi işlemlerle kok kömürü ve kömür katranı gibi kimyasal hammaddelere nasıl dönüştürülür? Ham petrol rafinerilerde damıtma yoluyla benzin, gazyağı ve asfalt gibi sayısız ürüne nasıl ayrıştırılır?
⛽ KÖMÜR VE PETROL ÜRÜNLERİ
Kömür ve petrol, günümüzde enerjinin ve kimya sanayisinin temelini oluşturan en önemli iki fosil yakıttır.
Kömür Ürünleri
Kömür, yalnızca bir yakıt olarak kullanılmaz; özel işlemler (damıtma, gazlaştırma) yoluyla çeşitli kimyasal maddelerin elde edilmesini de sağlar.
- Kok Kömürü: Kömürün havasız ortamda ısıtılmasıyla (koklaştırma) elde edilir. Yüksek ısıtma gücüne sahiptir ve demir-çelik sanayisinde (yüksek fırınlarda) yakıt ve indirgeyici madde olarak vazgeçilmezdir.
- Kömür Gazı: Koklaştırma sırasında yan ürün olarak elde edilir. Eskiden aydınlatma ve ısıtma amaçlı kullanılırdı.
- Kömür Katranı: Yine koklaştırma sonucu oluşan sıvı bir maddedir. İçinde benzol, fenol, naftalin gibi yüzlerce değerli kimyasal madde bulunur. Bu maddeler; boya, ilaç, plastik ve patlayıcı yapımında kullanılır.
- Kömürün Sıvılaştırılması: Kömürden sentetik yakıt (benzin, mazot) elde etme yöntemleri (örneğin Bergius veya Fischer-Tropsch sentezi) mevcuttur.
Petrol Ürünleri
Ham petrol, rafinerilerde damıtma (ayrıştırma) işlemiyle ayrıştırılarak sayısız ürüne dönüştürülür. Petrol, kimya sanayisi için hayati bir hammadde kaynağıdır (petrokimya).
| Ürün Adı | Kaynama Noktası (Yaklaşık) | Kullanım Alanları |
| Petrol Gazları (LPG) | 20°C altı | Isıtma, pişirme (Tüpgaz), sentetik kauçuk |
| Benzin | 30°C – 200°C | Motorlu araç yakıtı, çözücüler |
| Gazyağı (Kerosin) | 175°C – 325°C | Jet yakıtı, aydınlatma, ısıtma |
| Motorin (Mazot) | 250°C – 350°C | Dizel motor yakıtı, ısıtma (kalorifer yakıtı) |
| Yağlama Yağları | 350°C üstü | Makine ve motor yağları |
| Vazelin, Parafin | Yüksek sıcaklıkta kalıntı | Kozmetik, mum yapımı |
| Asfalt (Zift) | En son kalıntı | Yol yapımı, su yalıtımı |
Bu ürünlerin yanı sıra, petrol temelli petrokimya sanayisi; plastik, sentetik elyaf, gübre ve deterjan gibi günlük hayatta kullanılan binlerce kimyasal maddenin üretimini sağlar.