Karbon döngüsü nedir, atmosfer, su, toprak ve canlılar arasında nasıl hareket eder? Fotosentez ve solunum gibi ana süreçler karbonu atmosferden biyosfere nasıl aktarır? Fosil yakıtların yakılması ve ormanların kesilmesi atmosferdeki karbondioksit miktarını artırarak küresel ısınmaya neden olur?
♻️ KARBON DÖNGÜSÜ
Karbon döngüsü, karbon elementinin Dünya’nın atmosferi, hidrosferi (su), litosferi (toprak ve kayaçlar) ve biyosferi (canlı organizmalar) arasındaki sürekli hareketini ve dönüşümünü açıklayan doğal bir süreçtir. Bu döngü, Dünya’daki yaşam ve iklimin düzenlenmesi için temeldir.
Döngünün Temel Aşamaları
Karbon, başlıca dört ana depo (rezervuar) arasında dolaşır:
- Atmosfer: Karbon, çoğunlukla karbondioksit (CO₂) gazı şeklinde bulunur.
- Biyosfer (Canlılar): Karbon, organik bileşiklerin (şekerler, proteinler, yağlar) temel yapı taşı olarak bulunur.
- Hidrosfer (Okyanuslar): Karbon, CO₂ olarak çözünmüş halde ve karbonat/bikarbonat iyonları şeklinde bulunur.
- Litosfer (Yer Kabuğu): Karbon, kayaçlarda (özellikle kireçtaşında) ve fosil yakıtlarda (kömür, petrol, doğalgaz) depolanır.
Ana Süreçler
- Fotosentez: Bitkiler ve fitoplanktonlar, atmosferdeki CO₂’i güneş enerjisi kullanarak organik bileşiklere (şekerlere) dönüştürür. Bu, atmosferden karbonu çeken ana süreçtir.
- Solunum: Hayvanlar, bitkiler ve mikroorganizmalar, organik bileşikleri enerji için kullanır ve bir yan ürün olarak CO₂’i atmosfere geri salar.
- Ayrışma: Ölü organizmalar ve atıklar, bakteri ve mantarlar tarafından ayrıştırılırken, yapılarındaki karbon CO₂ olarak atmosfere veya suya verilir.
- Deniz Yüzeyi Değişimi: Okyanuslar, atmosferle sürekli olarak CO₂ alışverişi yapar. Soğuk su CO₂ emerken, sıcak su CO₂ salar.
- Yanma ve Fosil Yakıtlar: Milyonlarca yıl önce ölen organizmaların kalıntıları, yer altında fosil yakıtlara dönüşür. Bu yakıtların insanlar tarafından yakılması, uzun süre depolanmış olan karbonu hızlı bir şekilde atmosfere CO₂ olarak geri verir.
İnsan Etkisi
Fosil yakıtların yakılması ve ormanların kesilmesi (ağaçların CO₂ emme kapasitesinin azalması), atmosferdeki CO₂ miktarını artırarak Küresel Isınma ve iklim değişikliğine neden olmaktadır.