‘Karadeniz Bölgesi, kuzey sahillerimizde, bir şerit gibi, doğu-batı doğrultusunda uzanır; akarsuları zengin, dağlık bir bölgedir’
Kendi adını taşıyan deniz kıyısınca uzanan Karadeniz Bölgesi 141.155 km$^2$’lik yüzölçümü ile yurdumuzun büyük bölgelerinden biridir. Doğuda, Sovyetler Birliği sınırından başlayarak, batıda aşağı Sakarya Ovası’na kadar uzanır. Güneyde Doğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi; batıda Marmara Bölgesi ile sınırlanmıştır.
YÜZEY ŞEKİLLERİ
Dağlar denize paralel uzanır. Bu paralellik Doğu Karadeniz kıyılarında iyice kıyıya yaklaşır. İnce bir kıyı şeridinden sonra hemen yükselen dağlar sanki bir duvar gibidir. Dağ sıraları kıyı dağları ve iç sıralar şeklinde anılır. Çoruh, Kelkit, Gökırmak ve Devrez Çayı vadileri, kıyı dağlarını ve iç sıradaki dağları birbirinden ayırır.
Doğuya doğru kıyı dağlarının yüksekliği artar. Giresun Dağları 3.000 m, Rize Dağları 3.500 m yüksekliğe ulaşır (en yüksek noktası Kaçkar Dağı 3.937 m). Orta kısımda yüksekliği biraz azalan Canik Dağları ile batıda İsfendiyar (Küre) Dağları uzanır.
Doğuda, iç sınırlarda Yalnızçam, Çimen-Kop, Kösedağ vardır. Yer yer 3.000 m’yi aşan bu dağlar bölgenin güney sınırını meydana getirir. Bu dağlık özelliğinden dolayı, Doğu Karadeniz Bölgesi’nde, kıyı kesimi ile iç kesim arasında ulaşım oldukça zordur. Ulaşım yörede ancak bazı geçitlerden yapılabilmektedir. En önemli geçit Trabzon’un gerisindeki Zigana Geçidi’dir.
Doğuda daha yüksek olan iç sıradaki dağlar batıya doğru gittikçe alçalır. Kızılırmak’ın batısında yeniden yükselen dağlar, Bolu-Ilgaz Dağları adını alır. Bu kesimde iç sıralar kıyıdaki dağlardan daha yüksektir. Daha güneyde Devrez ve Soğanlı Vadileri’yle ayrılmış Köroğlu Dağları bulunur. En yüksek tepesi 2.378 m ile Akdağ kitlesinin Köroğlu Tepesi’dir. Orta Karadeniz bölümünde Bafra, Çarşamba Delta Ovaları ile iç kısımda Erbaa ve Niksar Ovalarıbulunur.
AKARSULAR VE GÖLLER
Çoruh, Yeşilırmak, Kızılırmak, Sakarya, bölgenin önemli akarsularıdır. Aynı zamanda Türkiye’nin en önemli akarsuları olan bu nehirler bölgenin içinden geçerek Karadeniz’e ulaşır. Bunların dışında Filyos, Bartın, Murat, Kızıldere, Aksu, Harşit, Değirmen, Haldizen, Pazar gibi çaylar bölge içinde doğar ve denize ulaşırlar. Bunlardan başka daha birçok küçük dere de vardır.
Bölge, göl bakımından zengin değildir. Batı Karadeniz’de Abant, Orta Karadeniz’de Karagöl ve Doğu Karadeniz’de Tortum Gölleri bulunmaktadır.
İKLİM
Dağların denize paralel uzanması nedeniyle, denize bakan yamaçlarda iklim nemlidir. Karadeniz’den gelen nemli rüzgârlar bu yamaçlara bol yağmur bırakır. Yazlar serin, kışlar ılık, her mevsim yağışlı geçer. Nemini yamaçlara bırakan hava yükselir, iç kısımlardaki yamaçlardan aşağıya kuru hava olarak eser. Bu yüzden iç kısımlardaki yamaçlarda yazlar kurak, kışlar daha sert geçer.
Doğu Karadeniz Bölümü’nde, Kafkas Dağları’nın siper yapması nedeniyle kışlar ılık olur. Batı Karadeniz Bölümüise kuzey rüzgârlarına açık olduğu için kışlar daha soğuk geçer.
Karadeniz Bölgesi yurdumuzun en fazla yağış alan bölgesidir. Bölge içinde de en fazla yağışı Doğu Karadeniz Bölümü’ndeki Rize yöresi alır.
BİTKİ ÖRTÜSÜ
Dağların denize bakan yamaçları bol yağış aldığı için gür bir orman örtüsü ile kaplıdır. Dağların içeriye bakan yamaçlarında yağmurlar azaldığı için üzerlerinde sürekli orman görülmez. Yer yer çalılıklar ve ağaçlıklarlar görülür. Dağların gerisinde kalan alanlar ise yağışların azlığı yüzünden step görünüşündedir.
SOSYAL VE EKONOMİK DURUM
Ülkemizin nüfusunun yaklaşık olarak kadarı Karadeniz Bölgesi’nde yaşar. Nüfus yoğunluğu ‘ye 70 kişidolayındadır. Nüfusun büyük bölümünün köylerde yaşadığı Karadeniz Bölgesi’nde kentleşme oranı çok yüksektir. Çalışan nüfusun % 80’i tarımla uğraşır. Tarıma elverişli olmayan alanlarla çayır ve meralar bölgenin büyük bölümünü kaplar. Endüstri batı bölümünde gelişmiştir.
Engebeli alanların çokluğu tarım alanlarını iyice azaltsa da bazı tarım ürünleri bölgeyi öteki bölgelerden farklı duruma getirir. Ülkemizde topraklar, en az Karadeniz Bölgesi’nde nadasa bırakılmaktadır. Her mevsimi yağışlı olan bölgede buğday tarımı fazla değildir; diğer bölgelerin aksine mısır üretimi ön plana geçmiştir. Bölgenin diğer tarım ürünleri çay, fındık, tütün gibi ürünlerdir.
BÖLÜMLER
DOĞU KARADENİZ BÖLÜMÜ
Bölgenin bu bölümünün başlıca şekilleri kıyı şeridinde bulunan Rize, Trabzon, Giresun ve Ordu illeridir. En eski ve en önemli şehri Trabzon’dur. İran Transit Yolu’nun denize ulaştığı noktada bulunan Trabzon, bir kültür ve ticaret merkezidir.
Yurdumuzun çay ihtiyacı bu bölgeden sağlanır. Bol yağışlı ve iyi yıkanmış topraklarda yetişen çay, Gürcistan sınırından Giresun’a kadar uzanan kıyı şeridinde ekilir. Bölgede özellikle Rize’de en önemli tarım ürünü çaydır. Kıyı şeridinde ayrıca patates, soya fasulyesi, tütün ve yağ elde edilir. Rize dolaylarında Turunçgiller de üretilir.
Gümüşhane ve Artvin’in yer aldığı iç kısımlarda kışlar uzun geçer. Yağışlarla birlikte bitki örtüsü azalır. Bunun doğal sonucu olarak köylerde nüfus yoğunluğu düşer ve değişen tarım koşullarına paralel olarak buğday, arpa üretimi ön plana geçerek halkın hayvancılık yaptığı gözlenir. Burada bulunan kentler kıyı şeridindekiler gibi gelişememiştir.
Doğu Karadeniz Bölümü’nün daha çok dağlık kesimlerinde bakır, çinko, kurşun, manganez gibi maden yatakları bulunur. Artvin yakınlarında bulunan ve işletilen Murgul bakır cevheri, yurdumuzda üretilen bütün bakır üretiminin yaklaşık olarak yarısını sağlar.
1965 yılında yapılan araştırmalara göre yurdumuzun çeşitli yörelerinden göç eden insanların en büyük kesimi, Karadeniz Bölgesi’nin Doğu Karadeniz Bölümü’nden göç etmişlerdir.
ORTA KARADENİZ BÖLÜMÜ
Bu bölüm Ordu’dan Sinop’a kadar olan bölümü kapsar. Güneye doğru, Doğu Karadeniz kesimine oranla daha çok sokulur. Orta Karadeniz Bölümü’nün kıyıları boyunca yüksekliği fazla olmayan Canik Dağları vardır. Batıya doğru birbirinden uzaklaşan dağların arasında tarıma elverişli alanlar bulunmaktadır. Bölgedeki en önemli akarsular Yeşilırmak, Kızılırmak ve bunları besleyen kollardır. Dağları vadiler hâlinde aşan her iki akarsu da Karadeniz’e dökülür. Her ikisinin de ağzında büyük deltalar oluşmuştur. Doğu Karadeniz Bölümü’ne oranla yağışlar daha azdır. Bunun doğal sonucu olarak orman örtüsü de azdır. Bu kesimde yağışlar genellikle ’yi aşmaz.
Bölüm, Doğu Karadeniz Bölümü’ne oranla daha çok nüfusu barındırır. Ovalar ve verimli tarım alanları fazladır. Kıyı şeridinde en büyük şehir Samsun’dur. Bir endüstri (besin, sigara, bakır işlemeciliği) merkezi olan Samsun; İç Anadoluile Doğu Anadolu’yu Karadeniz’e bağlayan bir kapı durumundadır. Kıyıda, gelişen yerleşim merkezleri Bafra ve Çarşamba ilçeleridir. Bölgenin Tokat, Çorum, Amasya gibi önemli yerleşim merkezleri iç kesimlerdedir. Ayrıca Amasya ve Turhal şeker endüstrisi merkezleridir.
Orta Karadeniz Bölümü’nde en çok mısır, buğday yetiştirilir. İç kesimlerde şeker pancarı ekimi de önemlidir. Yurdumuzda üretilen tütünün yaklaşık olarak % 15’i bu bölümde üretilir. Yer altı kaynağı olarak, Merzifon ve Havzayöresinde bulunan linyit yatakları sayılabilir. Bunların dışında önemli bir maden rezervi bulunmamaktadır.
BATI KARADENİZ BÖLÜMÜ
Kıyı şeridi oldukça kalabalıktır. Kızılırmak Deltası’nın batısından başlayarak; Bilecik ve Adapazarı Ovası’nındoğusundaki dikliklere kadar uzanır. Güneye doğru birbirine paralel sıralar hâlinde yükselen dağlar, çok engebeli alanlar yaparak ve gittikçe yükselerek sıralar hâlinde uzanır. Ilgaz ve Köroğlu Dağları buradadır. Nemli ve ormanlık olan bölümde özellikle kıyı şeridinde yağışlar, ’nin altına düşmez. İç kısımlar ise daha az yağış alır. Bölge, genellikle ormanlarla kaplıdır. İç kesimlerde yaz aylarında kuraklık görülür. Kış, bu bölümde şiddetli ve kar yağışlıgeçer. Bolu ve Kastamonu yöresi bölgenin en soğuk olan kesimidir.
Ancak Ereğli-Zonguldak taş kömürü havzası ülke ekonomisinde çok önemli bir yere sahiptir. Demir-çelik endüstrisinin üretim yapabilmesi için en gerekli madde kömürdür. Bu yüzden Karabük ve Ereğli Demir-Çelik Endüstrisi bu bölümde kurulmuştur. Ülke ekonomisi içinde çok önemli olan bu endüstri, bölge ekonomisinin de canlanmasına yol açan en büyük etkenlerdendir. Zonguldak-Karabük-Ereğli’den oluşan yöre, ülkemizin ağır maden işleme sanayiinin merkezi durumundadır. Bu bölümdeki Çatalağzı Termik Santralı yurdumuzun kuzeybatı kesimini elektrik enerjisiyönünden beslemektedir.
Zonguldak, ekonomik açıdan kişi başına gelirin yüksek olduğu illerimizden biridir. Batı Karadeniz Bölümü’nde ayrıca zengin bakır yatakları da vardır. Özellikle Küre bölgesinde bulunan yataklar bölümün diğer bir yer altı zenginliğidir.