HELİKOPTER

🚁 Helyum Helikopteri

Bir uçak kazası sonucu açık denizin ortasında yapayalnız kalan kazazedeleri bulup kurtarmak, helikopterden başka hemen hemen hiçbir aracın başaramayacağı zor ve tehlikeli bir iştir. Yolda giderken ara sıra başımızın üzerinden homurdanarak geçen bu dev sineği artık içimizde tanımayan kalmamıştır, desek yeridir. Havada olduğu yerde çakılıp duran, dikine yükselirken birden avının üzerine saldıran bir kartal gibi alçalıveren bu acayip uçak geleceğin en gözde hava taşıtlarından biri olacağa benzemektedir. Helikopterler bugün hemen hiçbir taşıtın başaramayacağı zorlu işleri başarmaktadır.

🚁 Helikopter Ne Demektir?

Helikopter kelimesi eski Yunanca’daki Helix (spirale – salyangoz eğrisi) ve Pteron (kanat) sözcüklerinden gelmektedir. Bundan ötürü “Helikopter” deyince salyangoz kanatlı, daha doğrusu pervane kanatlı bir araç akla gelir. Kanatlar uçan bir aracın taşıyıcı yüzeyleridir. Helikopterde kanatların yerini, aracı havalandırmaya yarayan büyük bir pervane olan Rötur almıştır. Şimdi kanat görevli pervanesiyle havalanan bu acayip uçağı inceleyelim.

⚙️ Helikopterin Mekanik Yapısı

Helikopterin genellikle bir veya iki elevatörü vardır. Bunlar iki, üç veya dört pallidir. Pistonlu bir motor tarafından devindirilen elevatör, helikopterin üst tarafında olup yatay olarak döner. Bu hareket helikopteri havalandırır. Elevatöre rötur’dan hafif eğiklik verilecek olursa (yani elevatöre hafif bir eğim sağlanırsa) helikopter ileriye doğru ötelenme hareketi yapar.

Uçağın pervanesi uçağın üstünde olmayıp önündedir ve düşey bir düzlemde döner. Bu hareket uçağa hem havalanma hem de ileriye doğru ötelenme sağlar. Hâlbuki helikopterde eğiklik verilmeyen elevatör, taşıtı yalnız dikine havalandırır veya havada tutar. Ötelenme hareketi için elevatörün dönme düzlemine bir eğim vermek gerekir. İşte helikopterin büyük üstünlüğü de buradadır: Uçakların havalanmak için ihtiyaç gösterdiği uzun pistlere ihtiyacı yoktur. Bu yüksek manevra yeteneğinden ötürü helikopter becerikli bir sineğe benzer.

✈️ Ötelenme Uçuşu

Bu, helikopterin ileri ye doğru uçuş hareketidir. Helikopterin ötelenme uçuşu bir uçağın normal uçuşuna benzer. Bunun için elevatör öne doğru eğik olarak bir dönme hareketi yapar. Böylece elevatör, helikopteri hem havada tutmaya devam eder hem de öne doğru iter. Eğer elevatörün dönme düzlemine, yanlara veya geriye doğru bir eğim verilecek olursa helikopter de ona göre yanlara veya geriye doğru ötelenmiş olur, yani yanlara veya geriye doğru hareket eder.

Ayrıca elevatörün yaptığı bir vidalanma hareketi vardır. Bu, elevatör pallerinin eğimli olmasından ileri gelir. Pal eğimini yani pal hatvesini değiştirme yoluyla ayrı ayrı vidalanma hareketlerini ayarlamış olur. Pilot bu hareketi elevatör hatve kumanda lövyesiyle düzenler.

Helikopter kararlı uçuş durumunda iken motor gücünün büyük bir bölümü helikopteri havaya kaldırmak ve havada tutmak için harcanır. Motor gücünün küçük bir bölümü ise yatay olarak ötelenme uçuşunu sağlar.

⬇️ Alçalma

Helikopterin havalanma ve ötelenme hareketlerini gördük. Şimdi helikopterin yere inmek için alçalması gerektiğinde pilotun nasıl hareket ettiğini görelim. Bunun için önce elevatörün havaya kaldırıcı veya havada tutucu gücünü azaltmak gerekir. Pilot, elevatör hatve kumanda lövyesi aracılığıyla elevatörün yaptığı vidalanma hareketinin hatvesini değiştirir, yani pallerin yatay düzlemle yaptığı açıyı ayarlar. Böylece taşıtı havada tutucu kuvvet azalmış olur ve elevatörün dönme hareketi artık helikopterin ağırlığını taşıyamayacak bir dereceye iner. Helikopter alçalmaya başlar. Yani kaldırıcı kuvvet taşıtın ağırlığından fazla olursa helikopter yükselmeye başlar, küçük olursa helikopter alçalmaya başlar. İkisi birbirine eşit oldukları zaman helikopter havada olduğu yerde durur. Tekrar edelim: Kaldırıcı kuvvet motorun gücünden bağımsız olarak elevatör pallerinin hatvesine göre ayarlanır.

🔄 Helikopterin Hareketinde Denge Pervanesinin Rolü

Elevatörün dönerken havada destek gördüğünü biliyoruz. Bu dönüş sonucu helikopter elevatörün dönme yönünün tersine olarak dönmeye zorlanmaktadır. Helikopteri kendi etrafında dönmeye zorlayan bu kuvvete karşı koymak için çeşitli karşıt düzenler vardır.

• Bunlardan birincisi aynı röturun üzerinde bulunan ve ters yönde dönen iki ayrı elevatör düzenidir.
• Genellikle büyük helikopterlerde kullanılan ikinci bir düzen de çift röturlu ve birbirinin ters yönünde dönen iki elevatör düzenidir. Bu tip helikopterlerde elevatörler iğ biçimindeki gövdenin iki ucunda bulunurlar.
• Üçüncü bir çözüm yolu da —ki bu küçük boyda helikopterlerde kullanılır— helikopterin kuyruğuna düşey olarak konan bir denge pervanesidir. Çevirici adı da verilen bu küçük denge pervanesi helikopterin kendi etrafında dönmesini önler yani elevatörün tek yönlü döndürme etkisini giderir. Denge pervanesinin hareketi pilotun önündeki özel bir pedalla düzenlenir. Bu pedal, denge pervanesi pallerinin vidalanma hatvesini değiştirerek karşıt döndürme gücünü azaltır veya çoğaltır. Böylece taşıtın hareketleri elevatör ve denge pervanesi karşıt hareketleriyle denkleştirilmiş olur.

🆘 Helikopter Hangi Durumlarda İşe Yarar?

Manevra yeteneği çok yüksek olan helikopter hemen hemen her güç durumda yardımımıza koşar: Dağların tepesinde, açık denizde, su baskınlarında, yer depremlerinde, adalarda, elektrik direklerinde, balta girmemiş ormanlarda, buzul bölgelerinde, binaların çatılarında ve daha buna benzer pek çok yerde girişilen işlerde en umulmadık durum ve zamanlarda işimizi görür. Helikopter, ulaşılması ve çalışılması güç yerlerde, bizi havadan destekleyen bir üs görevini yapar. Ayrı olarak bazı ülkelerde helikopter çiftçilerin de işine yarar. Sebze ve ekin tarlalarının üzerinde uçarak motorlarından çıkan sıcak hava ile havayı yumuşatırlar. Bitkilere dadanan böceklerin öldürülmesi için ilaç püskürtmekte ve tohum serpmekte kullanılırlar. İkinci Dünya Savaşı’nın son aylarında helikopterler silahlı kuvvetlerin her kolu için büyük yararlar sağlamışlardır.

Son yılların en büyük helikopterlerinden biri olan Piaseki XH-16, kırk beş kişi taşıyabilecek güce sahiptir. Pinwheel Rotorcraft ise dünyanın en küçük helikopteridir.

📉 Helikopterin Zayıf Yönleri

Bütün bu saydığımız üstünlüklerine karşılık helikopterlerin birçok zayıf yönü de vardır. Motoru çok naziktir, kumanda etmesi güçtür, çalışması oldukça karışık düzenlere bağlıdır. İki-üç kişi taşıyabilecek küçük çapta bir helikopterin motoru en az iki yüz beygir gücünde olmalıdır. Hâlbuki dört kişilik bir uçağın motoru en fazla yüz beygir gücündedir. Bu yüzden helikopterler çok fazla yakıt ve yağ harcarlar. Ayrı olarak helikopterin uçuş hızı da pek fazla değildir. En güçlü helikopterler saatte en fazla iki yüz kilometre yaparlar. Motoru çok gürültücüdür. Yakıt harcamasının fazlalığından ötürü havada fazla kalamaz. Çünkü birlikte taşıması gereken yakıtı koyabileceği büyük deposu yoktur. Hâlbuki uçaklarda yakıt depolarının yerleştirilebileceği büyük kanatlar bulunur. Bütün bunlara rağmen helikopter boyundan umulmadık işler yapmaktan geri kalmaz.

Aşağıdaki bilgiler, orijinal metinde etiketleme veya liste halinde yer aldığı için ayrı bir tablo/liste olarak sunulmuştur.

Bir Helikopterin Göstergeler Tablosu

• Yakıt seviye göstergesi
• Komütatör anahtar
• Pusula
• Denge (Trim, Yalpa) göstergesi
• Takometre
• Anemometre (Rüzgâr hızı göstergesi)
• Yakıt beslemesi göstergesi
• Altimetre
• Termometre
• Yağ basıncı göstergesi
• Silindirlerin sıcaklık göstergesi
• Ampermetre
• Yakıt Basıncı göstergesi
• Dönüş ve kayma göstergesi
• Varyometre
• Radar ekranı
• Elevatör hatve kumanda lövyesi
• Denge pervanesi hatve kumanda pedalı

Bir Helikopterin Genel Görünüşü ve İç Yapısı Etiketleri

• Rötür başlığı (elevatör hatvesi ayar düzeni)
• Hava ızgarası
• Ön yakıt deposu
• Elevatör palı
• Rötur başlığına eğiklik verici kollar
• Kuvveti aktarıcı düşey mil (transmisyon mili)
• Denge pervanesine kuvvet aktarıcı dişli düzen
• 500 Beygir Gücü’nde yıldız-motor
• Arka yakıt deposu
• Göstergeler
• Pleksiglas kaporta
• Yolcu kabini
• Ön tekerlek
• Kumanda lövyeleri
• Lövyve ve pedal bağlantıları
• Trafik ışığı
• Egzoz borusu
• İniş takımı ayağı
• İniş takımı amortisör kolu
• Aktarıcı milin yatakları (transmisyon mil mafsalları)
• Denge pervanesine kuvvet aktarıcı mil
• Kuyruk
• Denge pervanesi dişli düzeni
• Denge pervane (çevirici)