🔥 Havagazı Nedir?
Havagazı, taş kömürünün kuru damıtılmasıyla elde edilen, renksiz ve tutuştuğunda mavi alevle yanan bir yakıt gazıdır. Mutfaklarda yemek pişirme, banyolarda sıcak su sağlama ve ısıtma gibi günlük ihtiyaçlarda kullanılır. Ayrıca birçok endüstri kolunda da yakıt olarak değerlendirilir.
1959 yılında Türkiye’de 83 milyon m3 havagazı tüketilmiştir.
🏭 Elde Edilişi
- Taş kömürü önce kırma makinelerinde ufalanır.
- Depolarda biriktirilir, fırınlara huni biçimli kömürlüklerle beslenir.
- Fırınlarda 1000–1200°C’ye kadar ısıtılır.
- Düşey fırınlar sürekli çalışabilirken, yatay fırınlar 12 saatte bir boşaltılıp yeniden doldurulmalıdır.
- Gazın çıkışı pompalarla hızlandırılır.
- Gazın sıcaklığı 80°C’den 20°C’ye düşürülür.
- İçindeki katran, naftalin, amonyak ve diğer zararlı maddeler ayrıştırılır.
- Temizlenen gaz, gazometrelerde depolanır ve şehre dağıtılır.
🔄 Yan Ürünler
Taş kömürünün damıtılmasıyla üç temel ürün elde edilir:
- Havagazı
- Kok kömürü
- Katran
Bunlardan elde edilen yan ürünler:
- Havagazı: Polietilen, glikol, amonyak, amonyum sülfat (suni gübre), katran boyaları
- Kok kömürü: Karbürler, karbon monoksit, su gazı, metil alkol, yakıt kömür
- Katran:
- Hafif yağlar: Benzol, toluol
- Orta yağlar: Fenol, salisilik asit, plastik maddeler
- Ağır yağlar: Motor yağları, naftalin, antrasen
- Naftalin > Tetralin, indigo
- Antrasen > İndantren mavisi
- Karbürler > Bütadyen, akrilnitril, aseton, pleksiglas
💡 Tarihçe
İlk olarak metan gazı aydınlatma amacıyla kullanıldı.
- 1792: İskoçyalı Mardoch, metan gazıyla evini aydınlattı.
- 1800’lerde taş kömüründen havagazı üretimi başladı.
- 1812: Londra’da ilk büyük havagazı fabrikası kuruldu (Gas Light and Coke Company).
- Türkiye’de ilk gazhane 1853’te Dolmabahçe Sarayı için kuruldu. Sonraki yıllarda Yedikule ve Kadıköy gazhaneleri açıldı.
🔬 Yeni Gelişmeler
- Tam Gazlaştırma Metodu: Taş kömürü, ham yağlarla birlikte ısıtılarak daha fazla gaz elde edilir. Kok üretimi azalır.
🧪 Havagazının Bileşimi
Havagazı, birçok gazın karışımından oluşur:
- %48 Hidrojen
- %34 Metan
- %8 Karbon monoksit
- %1 Karbon dioksit
- %4 Azot
- %4 Diğer gazlar (özellikle etilen)
Karışımdaki oranlar kömürün niteliğine ve damıtma sıcaklığına bağlıdır. Karbon monoksit nedeniyle zehirli bir gazdır. Azot ve karbon dioksit yanmayan bileşenlerdir.
Havagazı, hem enerji üretiminde hem de kimya endüstrisinde önemli bir yere sahiptir. Yan ürünleriyle birlikte modern endüstrinin birçok alanında kullanılmakta, tarihsel olarak da enerji teknolojisinin gelişiminde önemli bir rol oynamıştır.