🌎 Güney Amerika: Coğrafyanın Rekorlar Kıtanı
Güney Amerika kıtası yüzey biçimi yönünden birçok rekora sahiptir. Yeryüzünün en uzun sıradağları (And Cordillerası) ve en düzgün yapılı yaylası (Mato Grosso) buradadır.
Dağlar
And Cordillerası, Büyük Okyanus kıyısına paralel olarak kuzeyden güneye doğru 7.500 km boyunca uzanır. Bu sıradağların güney ve orta kesimlerinde 5.000-6.000 m’yi aşan pek çok tepeye rastlanır. Bunların içinde en yükseği **Aconcagua** (7.040 m) olup Arjantin topraklarındadır.
Mato Grosso, 1,5 milyon km2’lik bir alana yayılan ve 200-600 m arasında değişen bir eğimle güneye doğru alçalan engin bir yayladır. Savanlar ve ufka doğru alabildiğine uzanan otlaklar, bu yaylanın belli başlı bitki örtüsünü meydana getirirler. **”Planalto Brasileiro”** denilen Brezilya Yaylası güneydoğudan kuzeybatıya doğru uzanan birçok sıradağı kapsar.
Ovalar
Güney Amerika kıtası ova oluşumları yönünden de dünya rekoru kırar. **Amazon Havzası** yeryüzünün en büyük ovasıdır. 12 milyon km2’lik yüzölçümüyle Türkiye’mizin aşağı yukarı üç misli bir yüzeyi kaplar. Eski jeolojik çağlarda buraları geniş bir iç denizdi. Sonradan toprakların yan basınçlara uğraması, akarsuların yığdığı kütlelerle bugünkü durumunu aldı.
Amazon Havzası’nın deniz kıyısından uzak olan iç bölgelerinde toplu bir yaşayış görülmez. **Manaos**, bu havzanın hemen hemen biricik şehridir. Kıtanın yerlileri olan ahali, bölgenin şurasına burasına dağılmış olarak yaşar. Havzanın dört bir yanına doğru alabildiğine uzanan ormanlarda çeşitli ürünler yetişir. Bu ormanlarda hangi tür bitkilerin yetiştiği daha kesinlikle araştırılmamıştır.
Güneyde, Arjantin’de **Chaco** ve **Pampa** adıyla anılan engin düzlükleri birbirinden ayıran Parana Nehri’nin güneyinde **Salado Ovası** uzanır.
- Chaco düzlüğü geometrik bir düzlemi anımsatmaktadır. Yer yer ormanlarla kaplı olan ve birçok akarsuyla sulanan bu ova çok verimli topraklara sahiptir. Yavaş akan ırmakların kıyıları, bataklıklar ve sazlıklarla doludur.
- Pampalar, hafif dalgalı yüzeylerdir. Dünyanın en geniş otlakları sayılan bu topraklar güneyde bol yağış alırlar. Arjantin’in ünlü sığır ve davarları bu ovalarda beslenir.
🌊 Nehirler: Kıtanın Can Damarları
And Cordillerası’ndan çıkıp batıya yönelen nehirlerin Büyük Okyanus’a varması pek uzun sürmez. Hâlbuki doğuda Atlas Okyanusu’na doğru akan nehirler çok uzundur, taşıdıkları suyun miktarı da çok fazladır. Gerçekten bu nehirler yağmurların pek bol olduğu uçsuz bucaksız yaylalardan ve ovalardan geçerler. Amazon Nehri bir yana bırakılırsa bütün öteki akarsuların havzaları kuzey-güney doğrultusunda uzanır.
Amazon Nehri
Dünyanın en büyük ovasına kendi adını veren Amazon Nehri, kollarıyla birlikte kıtanın en geniş doğal su şebekesini meydana getirir (Denize döküldüğü yerde **”Amazon’un dudakları”** adı verilen büyük çatalağzını hesaba katmazsak uzunluğu 6.280 km’dir). Amazon-Ucayali, Afrika’nın Nil-Kagera ve Kuzey Amerika’nın Missouri-Mississippi birleşik nehirlerinden sonra uzunluk yönünden dünyada üçüncü gelir. Ama havzasının genişliği yönünden birincidir. Kollarıyla birlikte 7 milyon km2’lik bir araziyi sular. Amazon aynı zamanda **debi’si yönünden de yeryüzünün en zengin akarsuyudur**: Ortalama olarak saniyede 120.000 m3. Denize döküldüğü bölgede 300 km çapında bir alana yayılır. Bu bölgede civardan gelen 200’e yakın ırmak nehre katılır. Bunların en ufakları bile bizim Yeşilırmak’tan iki-üç defa büyüktür. Hele bazı yerlerde bu kolların birbirlerinden uzaklığı 10 km’yi geçmez.
Orinoko ve Parana Nehirleri
- Kuzeyde, Venezuela’yı sulayan **Orinoko Nehri**’ni Avrupa’da ancak Tuna Nehri’yle karşılaştırabiliriz. Ama Orinoko’nun debisi Tuna’dan çok daha fazladır. Bir kolu üzerindeki **Salto Angel (Melekler Çavlanı)** dünyanın en yüksek çavlanıdır (978 m).
- Kıtanın önemli bir akarsuyu da Brezilya’da doğup Arjantin’de denize dökülen 4.410 km uzunluğundaki **Parana Nehri**’dir. **Rio de la Plata** adı verilen bu nehrin ağzı 290 km uzunluğunda geniş bir körfez durumundadır.