GÜMÜŞHANE

YÜZEY ŞEKİLLERİ

Gümüşhane ili çok dağlıktır. Çoruh, Yeşilırmak havzalarının kaynak alanı üzerindedir. Kuzeyde Doğu Karadeniz Dağ sıraları yer alır. Çoruh, Kelkit çöküntüsü ve Anadolu’nun yüksek iç sıra dağları üzerinde bulunmaktadır. İl topraklarının deniz seviyesinden ortalama yüksekliği $1.000\text{ m}$’dir.

İldeki başlıca dağlar şunlardır: Gümüşhane (Elmalıtepe $2.507\text{ m}$, Güdültepe $2.285\text{ m}$), Balaban Dağları ($3.331\text{ m}$), Ziganalar (Alacadağ $2.180\text{ m}$, Horoz Dağı $2.396\text{ m}$), Çakırgöl Dağı ($3.005\text{ m}$), Soğanlı Dağları (Kenar Dağı $2.856\text{ m}$, Horozlar Dağı $2.500\text{ m}$), Kop Dağları ($2.918\text{ m}$).

Platolar, il yüzölçümünün $\%29,4$’ünü kaplar. Yüksek dağların çok sayıda vadi oluklarıyla parçalanmış olması nedeniyle plato düzlükleri genel olarak küçüktür. Gümüşhane’nin güney kısmını kaplayan platolar iç kısımda kaldığı için bitki örtüsünden yoksundur. Platolarla aynı anlamı taşıyan yaylalar ekonomik ve toplumsal değerleri dolayısıyla ayrı olarak değerlendirilirler. Yaylalık alanlar il alanının $\%0,6$’sı kadardır. Önemli yaylaları, Zigana Dağları üzerinde Çakırgöl yüksek yaylası ile, Balaban, Soğanlı ve Gümüşhane Dağları’nda bulunan yaylalardır.

İldeki başlıca ovalar Bayburt Ovası ve Düzüker Ovası’dır. Bayburt Ovası’nın uzunluğu $35\text{ km}$, genişliği $10\text{ km}$’dir. Bu ovada düzlükler daha geniş yer kaplar. Ayrıca, Çoruh, Kelkit ve Harşit vadileri vardır.

AKARSULAR VE GÖLLER

Başlıca akarsular, Harşit, Kelkit ve Çoruh’tur. Harşit Suyu, kaynağını Gümüşhane Dağları’ndan alır. Derin boğazlar içinde akar. 3.000 km2 genişliğindeki bir havzanın sularını alır. Harşit Suyu merkez ilçesinden ve Torul’dan geçer. Balaban Dağları’ndan gelen birçok kolları aldıktan sonra Kürtün Boğazı’na girer, daha sonra Karadeniz kıyısında delta yaparak Tirebolu’nun doğusunda denize dökülür. Kelkit Irmağı, kaynağını, Gümüşhane Dağları, Vavuk, Çimen, Pulur, Sipikör Dağları’ndan alır. Uzunluğu $245\text{ km}$, su toplama alanı 11.455 km2’dir. Kelkit ilçesinde çevreden eklenen küçük çayların birleşmesiyle suyu çoğalır. Güneybatıya doğru akar ve Suşehri Ovası’na girer. Dar bir vadiden aktıktan sonra Niksar ve Erbaa Ovası’na varır. Erbaa Ovası’nın kuzeyinde Yeşilırmak’la birleşir. Çoruh Nehri kaynağını Mescit Dağı’ndan alır. Erzurum’da yüksek platolar üzerinde derin vadiler açarak, Çoruh ve Kop Dağları arasındaki çöküntü alanına girer. Kuzeydoğuya doğru akar ve Bayburt ilçesine varır. Güneybatıdan gelen Mam Suyu’nu alır. Doğuyu doğru tekrar Erzurum il topraklarına girer.

Gümüşhane ilinde büyük göller yoktur. Yüksek dağlık alanlar üzerinde buzul gölleri vardır. Başlıcaları Zigana Dağları üzerindeki Çakırgöl ve Soğanlı Dağları üzerinde Şarah Gölü, Balaban Dağları üzerindeki Yıldız, Aygır, Balıklıgöl’dür.

İKLİM

Gümüşhane’de Karadeniz iklimi ve kara iklimi görülür. İlin kuzey kesimlerinde Karadeniz ikliminin etkisi görülürken, Kelkit Irmağı ve Gümüşhane Dağları arasında iklim kuraklaşır, kışlar soğur. İlin güney kesimlerinde şiddetli kara iklimi kendini gösterir. Yıllık sıcaklık ortalaması $10\text{°}$’dir. İlde şimdiye kadar görülen en yüksek sıcaklık $39,5\text{°}$, en düşük sıcaklık $-19,0\text{°}$’dir. Yıllık yağış ortalaması $434,3\text{ mm}$’dir.

BİTKİ ÖRTÜSÜ

Karadeniz iklimi her mevsim yağışlı olduğundan Gümüşhane ilinin kuzeyinde bitki örtüsü zengindir. Bu kesimin dağları ormanlıktır. $1.500\text{ m}$ yüksekliğe kadar yayvan yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlarla kaplıdır. Kayın, gürgen, karaağaç, kızılağaç, meşe, kavak, ıhlamur cinsi ağaçlar yer alır. $1.500\text{ m}$ ile $2.300\text{ m}$ arasındaki yükseklikte sarıçam ve ladin gibi iğne yapraklı ağaçlar yer alır.

Güneye inildikçe kara iklimi nedeniyle, yaz kuraklığı bitki örtüsünün zenginliğini azaltır. Dağınık halde ağaçlar görülür. Meşe ve sarıçam gibi türler vardır. Yüksek kesimler çayır otlarıyla kaplıdır. Daha güneyde kızılçam, gürgen, ardıç, ahlat (yabani armut) ve bodur ağaçlara rastlanır.

İl topraklarının kullanıma göre dağılımı: Orman, funda: $\%22,2$, bitki üretimi: $\%25,3$, çayır, mera: $\%41,4$, tarıma elverişsiz alan: $\%11,4$.

EKONOMİ
TARIM VE HAYVANCILIK

Gümüşhane ili geçimini tarımdan sağlar. Başta tahıllar olmak üzere baklagiller, şeker pancarı, patates ekilir. Meyve ve sebzecilik yapılır. $1980$ yılında ilde ekilen başlıca ürünler şunlardır (ton olarak): Buğday ($70.150$), arpa ($47.117$), mahlut ($15.600$), baklagiller ($2.856$), mercimek ($1.587$), fiğ ($928$), şeker pancarı ($62.249$), patates ($59.767$), lahana ($8.000$), fasulye ($900$), hıyar ($500$), domates ($300$), barbunya ($300$), ıspanak ($300$), kabak ($100$). $1980$ yılında meyve üretimi (ton olarak): Elma ($7.380$), armut ($550$), vişne ($160$), erik ($600$), zerdali ($50$), dut ($300$), kayısı ($110$), kiraz ($170$).

Yüzey şekillerinin elverişli oluşu ve topraklarının $\%41$’ini çayır ve meraların oluşturması sayesinde hayvancılık gelişmiştir. Daha çok mera hayvancılığı yapılır. Koyun, kıl keçisi ve büyükbaş hayvan beslenir. Koyun sayısı $1980$’de $521.000$’e ulaşmıştır. Kıl keçisi sayısı gittikçe azalmış, $1980$’de $5.000$’e inmiştir. Yetiştirilen büyükbaş hayvanlardan sığır önemlidir. $1980$’de sığır sayısı $255.000$’e ulaşmıştır. Gümüşhane’de at, eşek ve katır sayısı fazla değildir. Kümes hayvancılığı küçük aile işletmeleri hâlinde yapılır. $1980$’deki tavuk sayısı $315.000$’e ulaşmıştır. Çoruh, Kelkit, Harşit çaylarında sazan balığı avlanır.

SANAYİ VE MADENCİLİK

Gümüşhane, endüstrinin en az geliştiği iller arasındadır. Önemli endüstri kuruluşları şunlardır: Gümüşkale kireç sanayii, Gümüşsü konsantre meyve suyu, kuşburnu çayı tesisleri, Baytaş tuğla-kiremit sanayii, Bayburt peynir-tereyağı fabrikası ve yem fabrikası. Osmanlılar zamanında işletilen gümüş yatakları $19$. yüzyılda kapatılmıştır. Maden Tetkik Arama Enstitüsü’nün yaptığı araştırmaya göre yörede demir, manganez, bakır, pirit kurşun, maden kömürü, linyit, çinko, kurşun, uranyum damarları vardır.

FOLKLOR

Halk müziği Bayburt ve Kelkit çevresinde çok zengindir. Melodiler lirik ve incedir. Tamzara Barı, Hançer Barı ve daha birçok oyunları zevkle seyredilir. “Ey gül dalı gül dalı”, “Kelkit’in altı bağlar”, “Avare gönül” türküleri ünlüdür.

GEZİLİP GÖRÜLECEK YERLERİ

İran-Trabzon yolu Gümüşhane’den geçer. Yüzyıllardan beri Orta Asya ve İran’dan gelen kervanlar Gümüşhane yoluyla Karadeniz’e ulaştılar. Bu yol günümüzde de önemini kaybetmemiştir. Gümüşhane’nin Harşit Vadisi’ndeki meyve bahçeleri, Bayburt’un $2.000$ yıllık kalesi, Torul Çavlanı, Pulur Köyü’ndeki Roma çağı surları, ırmaklarında avlanan alabalıklar, Bayburt-Erzurum arasındaki krater gölleri, ılıcalar, avcılık yapılan Kelkit Irmağı Vadisi görülecek yerlerdir.

YÖREDEN BİR TÜRKÜ

Ey gül dalı gül dalı Oldum sana sevdalı Gördüğüm günden beri Sinem aşkınla dağlı Saçları senden Saç bağı benden Var git ey güzel Küsmüşem senden Güzel ağlatma beni Yabana atma beni Ben senin âşıkınam Bir pula satma beni Saçları senden Saç bağı benden Var git ey güzel Küsmüşem senden