Gazometre nedir, nasıl çalışır, şehirlerde hangi rolü üstlenmiştir ve günümüzde hangi durumda bulunmaktadır? 19. ve 20. yüzyıllarda şehirlerin enerji altyapısının kritik bir parçası olan bu yapılar, endüstri tarihinin simgelerindendir.
GAZOMETRE
Gazometre, özellikle 19. ve 20. yüzyıllarda yaygın olarak kullanılan, şehir gazı (havagazı) veya doğalgaz gibi büyük hacimli gazları atmosfer basıncında depolamaya yarayan büyük, silindirik metal yapılardır. Gazometreler, şehirlerin enerji altyapısının kritik bir parçasını oluşturmuştur.
Yapı ve İşleyiş Prensibi
Gazometreler, genellikle içlerinde hareketli bir piston veya kubbe bulunan, dikey ve silindirik tasarımlardır:
- Islak Tip Gazometre:
- Gaz, su dolu büyük bir tankın içine hapsedilir.
- Gaz tanka doldukça, tankın üzerindeki büyük, ters çevrilmiş kap (çan veya piston) su seviyesinin üzerinde yükselir.
- Gaz kullanıldıkça, çan ağırlığının etkisiyle alçalır. Su, gazın dışarı sızmasını önleyen bir conta görevi görür.
- Kuru Tip Gazometre:
- Gaz, kapalı bir silindir içinde, gazın üst yüzeyinde hareket eden esnek bir piston (veya mühür) yardımıyla depolanır.
Gazometrelerin Rolü
- Depolama: Gaz üretimi gün boyunca sabit olsa bile, talep akşamları zirveye ulaşırdı. Gazometreler, düşük talep saatlerinde üretilen fazla gazı depolayarak, yoğun saatlerde şehir şebekesine geri pompalardı.
- Basınç Düzenlemesi: Gazı sürekli ve sabit bir basınç altında tutarak şehirdeki dağıtım şebekesine istikrarlı bir akış sağlardı.
Günümüzdeki Durumu
Gazometreler, geçmişte şehir silüetlerinin yaygın bir parçasıyken, modern gaz dağıtım sistemlerinin ve yüksek basınçlı boru hatlarının gelişmesiyle çoğu şehirde kullanımdan kalkmıştır. Birçoğu yıkılmış, bazıları ise tarihi miras olarak korunmuş veya konut, ofis ya da eğlence mekânlarına dönüştürülmüştür (örneğin Viyana’daki Gazometreler).