Evcil tavuk, tarlaya dökülen taneleri, harman artıklarını, otları, mutfak ve sofra döküntülerini toplayarak bunları et, yumurta ve tüy gibi verimlere çeviren tek canlıdır. Kümes hayvanlarının en yararlısı ve en sevileni olan tavuk, sabah gün doğumundan akşama kadar yem arar, beslenir ve yumurtlar. Hava kararınca kümesine girerek tüner. Tünemek: bir dal veya çubuğa çıkarak dinlenmek ve uyumaktır. Bu çubuğa tünek denir.
🐓 HOROZ VE CİVCİV
- Horoz: Evcil tavuğun erkeğidir. Daha gösterişli ve ibik adı verilen kırmızı bir çıkıntıya sahiptir.
- Civciv: Yumurtadan çıkan yavrudur. Tüy değişiminden sonra piliç, yumurtlama çağına yaklaşınca yarka adını alır.
🐣 EVCİL TAVUĞUN ATASI
Evcil tavuklar, yaban tavuklarının evcilleştirilmesiyle elde edilmiştir. En çok benzeyen tür: Bankiva tavuğu (Gallus Ferrugineus). M.Ö. 7. yüzyılda evcilleştirildiği sanılmaktadır. Hindistan, Cava, Sumatra ve Filipinler’de bulunur. İran ve Mısır üzerinden Avrupa’ya yayılmıştır.
🍽️ SİNDİRİM SİSTEMİ
- Besinler gaga ile alınır, dil ve çene altı bezlerinin salgısıyla ıslatılır.
- Yemek borusu → Kursak → Bezli mide → Katı mide → Onikiparmak bağırsağı → İnce bağırsak → Dışkılık (anüs)
- Kursakta besinler yumuşar, bezli midede salgılarla ayrışır, katı midede fiziksel parçalanma olur.
- Karaciğer ve pankreas salgılarıyla sindirim tamamlanır, posa dışarı atılır.
🦵 BACAK YAPISI VE TAVUKLARIN TÜNEĞİ
- Kanatlar kısa ve yuvarlaktır, uçma yetenekleri yoktur.
- Bacaklar güçlüdür, her bacakta 4 parmak (3 önde, 1 arkada) ve tırnak bulunur.
- Mahmuz: Horozlarda gelişmiştir, dövüşte kullanılır.
- Bacaklar boynuzsu pullarla örtülüdür, oynak eklemlerle bağlanmıştır.
- Tüneme sırasında sinir sistemi sayesinde parmaklar sıkıca kapanır, düşmeden uyurlar.
🐔 TÜRKİYE’DE TAVUKÇULUK VE YERLİ IRKLAR
- Türkiye’de 27 milyon tavuk ve horoz vardır.
- Yıllık yumurta üretimi: 1 milyar 350 milyon
- Yerli ırklar: Denizli, Gerze, Hacıkadın, Sarıtepeli, İspenç, Beç
Öne çıkanlar:
- Denizli: Batı Anadolu’da, iri yapılı, uzun ötüşlü horozlarıyla ünlü
- Gerze: Karadeniz’de, siyah renkli, yılda 80–100 yumurta
- Hacıkadın: En verimli yerli ırk, legorn düzeyinde yumurtacı
- İspenç: Süs için beslenir
- Beç: Et tavuğu, Avrupa’da “Türkiye tavuğu” olarak bilinir
🧬 KÜLTÜR IRKI TAVUKLAR
Amerika ve Avrupa’da sistemli çalışmalarla yüksek verimli tavuk ırkları geliştirilmiştir. Türkiye’de de üretilmektedir.
- Legorn (Leghorn): Yumurtacı
- Koşin (Cochin), Brahma: Et tavuğu
- Rodaylend (Rhode Island), Plimut (Plymouth): Hem et hem yumurta için
🥚 YUMURTANIN BÖLÜMLERİ
- Kabuk: %98 kalsiyum karbonat, gözenekli yapı
- Ak: Albümin eriyiği, %36 su
- Sarı: Vitellin zarla çevrili, protein, yağ, vitamin açısından zengin
- Ovovitellin: Fosfor-protein
- Lesitin, kolesterol, A, D, B vitaminleri, demir
- Şalaz: Sarıyı askıda tutan bağlar
- Oğulcuk (Embriyon): Civciv oluşumunu sağlar
- Hava boşluğu: Kabuk altı zarlar arasında, tazelik göstergesi
📊 TAVUK VE YUMURTA BİLGİLERİ
- Yıllık yumurta verimi: 150–300 adet
- Ortalama yumurta: 60 gr
- 6 gr (%10) kabuk
- 35 gr (%58) ak
- 19 gr (%32) sarı
- Boyut: 6×4 cm
- Kabuk kalınlığı: 0.2–0.3 mm
- Kuluçka süresi: 21 gün
- Civciv çıkışı için 38°C sabit sıcaklık gerekir
- Kuluçka dönemi: Genellikle Şubat sonu