🧠 Duyular ve Deri

İşte size yarışma konusu olacak ilginç bir deney: Bir pergelin iki ucunu birbirinden 6 cm kadar açıp bir arkadaşınızı yarışmaya çağırınız. Ona deyiniz ki:

“Şu gördüğün pergelin iki ucunu senin koluna dokunduracağım. Ama sen pergelin iki ucuyla mı, yoksa bir ucuyla mı dokunmuş olduğumu ayırt edemeyeceksin! Haydi var mısın?”

Arkadaşınız, alaycı bir sesle “Haydi görelim bakalım marifetini” diyecektir. O zaman arkadaşınızın sıvadığı kolunun üst bölümüne elinizdeki pergelin 6 cm aralıkla iki ucunu kuvvetlice dokundururken sorun:

“Pergelin kaç ucu dokunuyor?”

Onun “Ne varmış bunda, bir ucunu dokunduruyorsun işte!” karşılığına siz, hem yarışmayı kazanacak, hem de arkadaşınıza bir fizyoloji dersi vermiş olacaksınız.

Gerçekten de deri üzerinde kısa aralıklarla iki noktaya yapılan basıncın yalnız bir noktada duyulması, dokunma duyusu organımızın dikkate değer bir yanılmasıdır.

İki nokta arasındaki bu aralığa bilim dilinde “seuil discriminatif” (ayırt etme eşiği) denir.

Vücudumuzun çeşitli yerlerdeki ayırt etme eşiği ölçüleri değişiktir:

Dil üzerinde: 1 mm
Avuç içinde: 4 mm
El üzerinde: 1 mm
Sırtta: 68 mm

Bu çeşit deneylerde alınan sonuçların vücudumuzun duyarlık yeteneğiyle oranlı olduğunu da unutmamak gerekir.

🖐️ Deri, Dokunma Duyusu Organıdır

Parmağımızı bir kitabın yaprakları üzerine dokunduracak olursak, burasının düzgün ve belli bir sıcaklıkta olduğunu anlarız. Bu olay, ağrı ve ısı gibi duyuların derimizle ilişiği olduğunu belirtir.

Bir deri kesitini mikroskopla inceleyecek olursak, bunun üst ve alt deri tabakalarıyla bu tabakalarda yer almış birtakım organlardan meydana geldiğini görürüz.

Bu büyütülmüş kesitin üstü tuğla biçiminde birbiri üzerine örülü yassı, ölü hücrelerden ibarettir ve boynuzsu tabaka adıyla anılır. Bunun altında sırasıyla saydam tabaka, tanecikli tabaka, Malpighi tabakası ve taban tabakası bulunur.

Bütün bu saydığımız tabakalar duyarlı değildir. Çünkü sinir uçları alt deride sona erer. Bu bakımdan duyarlık yeteneği de derinin bu çok canlı katında toplanır. Buradaki sinir uçlarının hepsine birden “genel duyu organı” adı verilir.

🧬 Duygun Noktalar

Görevleri uyartıları toplamak olan sinir uçları alt deride toplandığı gibi kaslarda, kemiklerde, bağ dokularında, eklemlerde, göz gibi bazı organlarda ve birkaç iç organda da bulunur.

Derimiz beş çeşit duyu almamızı sağlar:

Dokunma
Basınç
Soğuk
Sıcak
Ağrı

Duygun noktalar derinin her tarafına yayılmış bulunmamakla birlikte bunlar arasındaki uzaklık birkaç milimetreyi geçmez. Bu noktaların her biri aldıkları duyunun çeşidine göre isimler alırlar:

Dokunma duyusu noktaları
Basınç duyusu noktaları
Soğuk duyusu noktaları
Sıcaklık duyusu noktaları
Ağrı duyusu noktaları

Bununla birlikte bunlardan her birinin sinir uçları öbürüyle de bağlantılıdır. Duygun bölgelerdeki noktalar eşit uzaklıkta ve aynı duyarlık yeteneğinde değildir. Bundan ötürüdür ki deri üzerindeki bölgelerin bazılarında duyarlık daha azdır.

Örnek: Yanağın yumuşak yerleriyle dirsek derisinde ağrı duyusu yok denecek kadar azdır.

🧠 Çeşitli Sinir Uçları

Nasıl oluyor da aynı bölgede yer alan ve derinin 1 mm altında bulunan sinir uçları ayrı ayrı duyumları aynı anda alabiliyorlar?

Deriye dokunulduğu ya da ansızın bir basınç yapıldığı, soğuk ve sıcak bir maddeyle karşılaştırıldığı zaman sinir uçları bu uyartıları hızla beyine iletirler. Beyin aldığı duyunun çeşidine göre hemen gerekli buyruğu verir ve böylece vücut organlarında iç ve dış tepkiler meydana gelir.

Beş duyu için ayrı ayrı sinir uçlarının üstün yapılışta birer alıcı durumunda oldukları anlaşılır. Ama bunlar katılgan dokularda, kas dokularında ve iç organlarda, alt deridekinden bütünüyle değişik biçimdedirler. Bunların çok zaman soğan, yumak, sepet, torba, topuz ve yuvarlak olarak 20’ye yakın çeşidi vardır.

🔍 Bellibaşlı Alıcı Tipleri

Dokunma ve Basınç Alıcıları

Vücudumuzdaki sayıları 600.000’i bulur. Parmak ve dil uçlarında, dudaklarda yoğun olarak bulunurlar. Ortalama olarak cm²’ye 25 duygun nokta düşer.

Duyuları alan cisimcikler dört çeşittir:

Dokunmada: Merkel’in dokunma tomuru, Meissner cisimcikleri
Basınçta: Pacini ve Golgi-Mazzoni cisimcikleri

Sıcak ve Soğuk Alıcıları

Vücudumuzdaki sayıları ortalama olarak 210.000’dir. Soğuk alıcılarının sayısı sıcak alıcılardan çok daha fazladır.

cm²’ye 12–13 soğuk noktası
cm²’ye 1–3 sıcak noktası

Isı alıcıları:

Krauss’un soğuk alıcı soğanı
Ruffini’nin sıcak alıcı cisimciği

Ağrı Alıcıları

Vücudumuzdaki toplamları 1,5 milyonu bulur. cm³’e 170 tane düşer. İç organlarımızdaki ağrı alıcıları bu toplamın dışındadır. Yüzeysel olan bu sinir uçları çok duyarlıdır. Basınç, kimyasal etki (asit), sıcaklık gibi uyartılara hemen tepki göstererek ağrımaya başlarlar.

Bu işleyiş, insan sağlığını koruyucu bir nitelik taşır. Organizmanın karşılaştığı tehlikeleri, hastalığın durumunu ya da dış etkenleri (yaraları, sıyrıkları, yanıkları) alırlar. Böylece zamanında bizi uyararak gereken korunma tedbirlerine başvurmamızı sağlarlar.

🧠 Duyuların Ayırt Edilmesi

Vücudumuzu kaplayan bütün bu alıcılardan çıkan sinir uçları birleşerek omurilikte toplanırlar. Omurilikten beyine gelen uyartılar, buradaki merkezde sınıflanıp ayrılır ve değerlendirilirler. Üst sinir merkezinde duyulan etkiler, çeşitli istemli tepkiler gösterirler.