Dutgiller, botanik ve ekonomik açıdan çok değerli bir bitki familyasıdır. Dünyanın tüm kıtalarında yayılmış olup yaklaşık 1000 türü vardır. Genellikle odunsu gövdeli ağaçlardır ve dallarında kauçuk sütüne benzeyen özsıvı bulunur. Dut, incir, ekmek ağacı ve lastik ağacı bu familyanın en bilinen üyeleridir. İkiçenekli, taçyapraksız bitkilerdir.
🌿 DUT AĞACI
Dut ağacı, meyvesi ve ipek böceği yetiştiriciliğinde kullanılan yapraklarıyla tanınır. Türkiye’de özellikle Bursa çevresi bu kültürle özdeşleşmiştir. Anavatanı Çin ve Japonya’dır. Beyaz dut (Morus alba) ve kara dut (Morus nigra) en bilinen türleridir. Diğer türler arasında kırmızı dut (Morus rubra), moğol dutu (Morus mongolia), altın sarısı dut (Morus alvar aurea) ve ekşi dut (Morus acidose) yer alır.
- Beyaz dut: Büyük, girintili çıkıntılı yapraklara sahip, dallı budaklı bir ağaçtır. Meyvesi dişi çiçeklerin döllenmesiyle oluşur ve böğürtlene benzer. Her bir küçük meyveye “kapçık meyva” (aken) denir.
- Kara dut: Anadolu ve İran kökenlidir. Yaprakları sert ve koyu yeşildir, alt yüzeyinde tüyler bulunur. Meyvesi olgunlaştıkça kararır ve mayhoş bir tat taşır. Kerestesi zamanla renk değiştirdiği için marangozlukta pek tercih edilmez.
🌳 İNCİR AĞACI
Dutgiller familyasında incir cinsine ait yaklaşık 700 tür bulunur. Ilıman ve tropikal iklimlerde yetişir. Ekonomik olarak iki gruba ayrılır:
- Meyvesi yenilenler
- Kauçuk sütü (lasteks) verenler
- Yemiş inciri (Ficus carica): En bilinen türdür. Kısa boylu, açık gri gövdeli, iri ve meşin gibi yapraklıdır. Meyvesi “yalancı meyva”dır ve “sikon” adı verilen etli bir torbadır. İçinde erkek ve dişi çiçekler bulunur. Meyve taze veya kuru olarak tüketilir.
- Yenmez meyvalı incirler: Bengal inciri (Ficus bengalensis), yabani incir (Ficus carica var silvestris), ökse inciri (Ficus diversifolia) gibi türlerdir. Bengal inciri, havada asılı kökleriyle karakteristiktir. Bu kökler toprağa ulaşmadan gövde çevresinde dolanır.
İncirin Besin İçeriği:
- Taze incir: %82 su, %12 şeker, %1 azotlu madde, %0.3 yağ, 64 kalori/100 gr
- Kuru incir: %20 su, %60 şeker, %4 azotlu madde, %1.5 yağ, 229 kalori/100 gr
🌱 LASTİK AĞACI (Ficus elastica)
Meyvesi yenmeyen bu incir türü, bol miktarda kauçuk sütü (lasteks) üretir. Özsıvı havayla temas ettiğinde pıhtılaşarak lastik halini alır. Anavatanı Malezya’dır. Tropikal bölgelerde süs bitkisi olarak da yetiştirilir. Kauçuk ağacı (Hevea brasiliensis) ile karıştırılmamalıdır.
🍞 EKMEK AĞACI (Artocarpus altilis)
Malaya, Büyük Okyanus ve Antil Adaları’nda yetişir. Meyvesi yalancı meyvadır, şişeğin etlenmesiyle oluşur. Nişasta bakımından zengindir, pişirilerek tüketilir. Lezzeti pişmiş ekmeğe benzer.