📌 Denge Üzerine Birkaç Söz
İnsan, iki ayağı üzerinde dimdik durabilen ve bu duruşta yürüyebilen canlı bir yaratıktır. Bu durumdaki insanın denge noktası, daha başka bir deyimle denge yüzeyi oldukça küçük ve sınırlı bir çokgen biçimindedir. İnsan bu yüzey içinde dengesini sürekli olarak korumak, her bozuluşunda yeniden düzeltmek kaygısı içinde bulunur.
Ayakta duran bir insanın dengede kalabilmesi için G noktasındaki ağırlık merkezinden geçen düşey çizginin çokgen biçimindeki denge yüzeyinin içine düşmesi gerekir. Eğer bu çizgi denge yüzeyinin dışına çıkarsa ve duruş düzeltilmezse kişi ayakta kalamayarak yıkılır.
Normal şartlarda ayakta duran bir insan kolay kolay devrilmez. Ama bu kadar küçük bir yüzey üzerinde nasıl oluyor da bir insan yıkılmadan ayakta durabiliyor? Bu sorunun cevabı iç kulağımızdaki denge organındadır.
Dengemizde meydana gelen herhangi bir değişiklikte buradaki denge organı hemen harekete geçerek düzelmemiz için gerekli işlemleri yapar. Bu işlemin en önemli görevi beyinciğimize düşer. Beyindeki denge merkezi, düzenleyici kasları harekete geçirerek normal durumu almamızı sağlar.
İç kulağımızdaki denge organı başımızın, kollarımızın, bacaklarımızın ve bütün gövdemizin normal duruşunda olup olmadığını denetler ve bunu sağlamaya çalışır.
🧪 İçkulak ve Denge Mekanizması
İçkulak hem işitme hem denge duyusunu sağlayan bir organdır.
Bölümleri:
- Salyangozsu cisim (koklea)
- Yarım daire kanalları
- Orta boşluk (vestibül)
Vestibülde iki çukurluk vardır:
- Üstte: Tulumcuk
- Altta: Kesecik
Bu boşluklarda “iç-akkan” (endolenf) adı verilen sıvı bulunur. Kemik çeperle “dış sıvı”dan (perilenf) ayrılmıştır.
🧠 İşitme Benekleri’nin Görevi
Tulumcuk ve kesecik, vücudun dengesini sağlayan organlardır.
İç yüzeylerinde “işitme benekleri” (taches acoustiques) adı verilen çıkıntılar bulunur.
- Tulumcukta yatay
- Kesecikte dikey
Bu çıkıntılar:
- Titrek tüylerle kaplıdır
- Üzerlerinde peltemsi bir madde (membrane otolithique)
- Bu madde üzerinde “denge taşları” (otolit) bulunur
Vücut veya baş eğildiğinde denge taşları peltemsi kat üzerinde kayarak duyu sinirlerini uyarır. Bu uyartılar beyne iletilir, beyin kaslara emir göndererek dengeyi sağlar.
🔄 Yarım Daire Kanalları
Üç adet, 15 mm uzunluğunda, 0.2 mm çapında kanaldır.
- Birbirinden bağımsız
- Üç ayrı düzlemde yer alırlar: yatay, dikey, çapraz
→ Derinlik, genişlik, yükseklik algısı bu sayede oluşur
Her kanalın geniş ucuna “ampul” denir.
Ampulde “işitme ibiği” (crête acoustique) bulunur.
→ Titrek tüylerle kaplı, peltemsi maddeyle örtülü
→ Biçimi palamuta benzediği için “ampul palamutu” denir
🚗 İvme ve Denge Tepkisi
Vücut ivme etkisi altına girdiğinde iç-akkan ters yönde hareket eder.
→ Ampul palamutunu iter → titrek tüyler uyarılır → sinirler beyne sinyal gönderir
→ Beyin kaslara emir verir → denge sağlanır
📌 Yarım daire kanalları sadece ivmeyi algılar. Sabit hızda hareket algılanmaz.
→ Bu yüzden karanlıkta taşıtın hareketi hissedilmez
→ Dünya’nın dönüşü de algılanmaz
🧭 İşitme İbiğinin Görevi
- İvme etkisiyle iç-akkan hareket eder
- Ampul palamutu titrek tüyleri uyarır
- Denge sinirleri beyne sinyal gönderir
- Beyin kaslara emir verir → denge sağlanır
Örnek:
- Otobüs hareket ettiğinde arkaya düşmemek için kaslar devreye girer
- Otobüs durduğunda palamut yavaşça yer değiştirir → denge yeniden sağlanır