Bütün canlılar, yaşadıkları süre içinde, her an çevrelerinde veya kendi vücutlarında cereyan eden olayların etkisi altında kalırlar. Canlılar, dışarıdan veya içeriden gelen bu etkilere karşı ilgisiz kalmazlar. Bu etkiler, kuvvet ve cinslerine göre çeşitli değişikliklerin meydana gelmesine sebep olur. Başka bir deyimle canlıları uyandırır veya uyarırlar. Canlılar, bu uyandırma ve uyartılara karşı belirli bir şekilde cevap verirler. Yani bunlara karşı bir tepki gösterirler. Bu yetenek bütün canlı dokularda bulunmakla beraber özellikle sinir dokusunda son derece gelişmiştir.
Sinir hücrelerinin uzantıları yani sinirler, aynı zamanda aldıkları uyandırma ve uyartıları vücudun çeşitli bölümlerine iletme yeteneğine de sahiptirler. Böylece sinirler, vücudumuzun uyandırma ve uyartıları alan bölümleriyle organlarımızı, bunlara cevap veren organlarımıza bağlamış olurlar. Sinir hücrelerinin görevleri sadece götürme ve getirme değildir. Uyandırma ve uyartıları bazen kuvvetlendirir, bazen zayıflatır, bazen bir araya toplar. Özetle organizmamızın çıkarına en uygun bir biçime sokarak cevabı verecek organlara, harekete geçmeleri için emir verir.
📘 Genel Bilgi
Sinir hücreleri, çeşitli yönlerde uzantılar verirler. Bunlar birbirleriyle birleşerek sinir sistemini meydana getirirler. Bu sistem, öteki bütün organların ve sistemlerin görevlerini ve çalışmalarını düzenler.
Sinir sistemi:
- Beyin–omurilik sistemi
- Sempatik sistem
Beyin–omurilik sistemi:
- Merkez sinir sistemi
- Çevresel sinir sistemi
Sempatik sistem:
- Ortosempatik sistem
- Parasempatik sistem
Bu yazıda çevresel sinir sistemi incelenmektedir.
Çevresel sinir sistemi, sinir adı verilen ve çevreden ayrı ayrı izlenimleri merkeze getiren; merkezden de hareket ve salgı emirlerini çevreye götüren, kalınlıkları değişik kordonlardan meydana gelmiştir.
Sinirler:
- Merkeze gelen (duyurucu)
- Merkezden çıkan (oynatıcı)
- Hem duyurucu hem oynatıcı (karışık)
🧠 Beyin Sinirleri
Merkez sinir sistemi ikiye ayrılır:
- Tümbeyin
- Omurilik
Tümbeyin, beyin keselerinden meydana gelmiştir. Üç ana parçası vardır:
- Arka beyin
- Orta beyin
- Ön beyin
Kafa sinirleri, sağ ve solda birbirinin eşi olarak tümbeyinden çıkan 12 çift sinirdir. Çıktıkları sıraya göre adlandırılırlar:
- Koku siniri
- Görme siniri
- Göz oynatıcı siniri
- Göz üst eğri kas siniri
- Üçüz sinir
- Göz dış doğru kas siniri
- Yüz siniri
- İşitme–denge siniri
- Dil–yutak duyurucu siniri
- Akciğer–mide siniri
- Başeğen kas ve ense büyük kası oynatıcı siniri
- Dil oynatıcı siniri
🧬 Omurilik Sinirleri
Merkez sinir sisteminin omurga kanalı içinde bulunan bölümüne omurilik adı verilir. Silindirik, beyazımsı, önden arkaya hafifçe basık bir kolon biçimindedir. Omurga kanalının uzunluğu 70 cm olmasına rağmen omurilik kadında 42 cm, erkekte 45 cm’dir. Genişliği 1 cm, ağırlığı 25–30 gr’dır.
Omurilik iki maddeden yapılmıştır:
- Çevrede ak madde
- Ortada boz madde
Ak maddede üç çeşit sinir ipliği vardır:
- Kök iplikleri (ön köklere giden veya arka köklerden gelen)
- Omurilik iplikleri (boz maddeden gelen)
- Beyin iplikleri (tümbeyindeki hücrelerden gelen)
Ön ve arka köklerin birleşmesinden doğan ve omurlar arası delikler yoluyla omurga kanalı dışına çıkan 31 çift sinire omurilik sinirleri denir. Bu sinirler karışık sinirlerdir. İçlerinde oynatıcı, duyurucu ve sempatik iplikler bulunur. Omurlara göre isim alırlar:
Boyun Sinirleri
- 8 tanedir
- Arka dallar: Birincisi artkafa kemiği ile atlas arasından çıkar
- Ön dallar: İlk dört boyun sinirinin ön dallarının birleşmesinden boyun sinirağı oluşur
Göğüs Sinirleri
- 12 tanedir
- Arka dallar: İlk sekiz tanesi bir grup, son dört tanesi başka bir grup
- Ön dallar: Son dört göğüs siniri ön dallarıyla birleşerek kol sinirağını yapar
Bel Sinirleri
- 5 tanedir
- Arka dallar: Karnın arka duvarında dağılır
- Ön dallar: İlk dört bel sinirinin ön dallarının birleşmesinden bel sinirağı oluşur
Sağrı Sinirleri
- 5 tanedir
- Arka dallar: Kalınlıkları yukarıdan aşağıya azalır
- Ön dallar: İlk iki sağrı sinirinin ön dallarının birleşmesinden sağrı sinirağı oluşur
Kuyruk Sokumu Siniri
- 1 tanedir
- Arka dalı: Beşinci sağrı siniriyle birleşerek kuyruk sokumu bölgesi derisinde dağılır
- Ön dalları: Beşinci sağrı siniriyle birleşerek oluşur
Omurilik Sinirlerinin Kökleri
- Ön kökler: Oynatıcıdır
- Arka kökler: Duyurucudur
Ön ve arka kökler omurlar arası deliklerden çıkarken birleşirler. Omurilik siniri köklerinin yönü her seviyede farklıdır.