Böceklerin bilimsel sınıflandırılması nasıldır? Aristoteles’ten günümüze böcek takımları (Pulkanatlılar, Kınkanatlılar, İkikanatlılar, Zarkanatlılar) ve zararlı/yararlı türleri. Kelebekler, mayıs böceği, sivrisinekler, arılar ve karıncalar gibi böcek türlerinin özellikleri ve yaşam döngüleri.
Böceklerde bilimsel bir sınıflandırma yapmayı ilk defa deneyen Yunanlı büyük filozof “Aristoteles” (M. Ö. 4’üncü yüzyıl) olmuştu. Aristoteles’den sonraki 2000 yıl boyunca Bilim Dünyası böcekler üzerindeki bilgilerimize pek az şeyler katabildi. Ancak şu son iki yüzyıl içinde böcekler sınıfının ve onun türlerinin kesin ve açık bir sınıflandırımı yapılabildi. Şimdi bu sınıflandırmaya esas olan karakteristikleri gözden geçirelim.
Hayvanlar Âlemi’nin Birincil – ağızlılar filumunun Eklembacaklılar (Arthropoda) dalının Gerçek – eklembacaklılar (Euarthropoda) alt dalının bir sınıfı olan böcekler iki büyük alt sınıfa ayrılırlar: KANATLILAR (Pterygota), yani doğuştan kanatlı olanlar ve KANATSIZLAR (Apterygota), yani doğuştan kanatsız olanlar. Kanatsızlar alt sınıfındaki böcekler pek ufak yapılı olup sayıları azdır. Bu alt sınıfın en karakteristik hayvanı Gümüşçün (Lepisma saccharina)’dür. Bu böceğe eski kitap sayfalan arasında ya da eski mobilyaların aralıklarında sık sık raslanır.
PULKANATLILAR (Lepidoptera)
Pulkanatlılar’da renkli ve geniş pullarla örtülü iki çift kanat vardır. Aşağı yukarı 100.000 kadar türü olan kelebekler bu takımın hayvanlarıdır. Kelebekler ayrı olarak ve gündüz kelebekleri diye iki gruba ayrılırlar.
- (1) Lahana kelebeği (Pieris brassica) bir gündüz kelebeğidir. Bu hayvan, kelebeklerin en zararlılarından biridir. Henüz larva durumundayken sebzelerin yapraklarını kemirip yer.
- (2) Zigzag kelebeği (Lymantria dispar) en zararlı gece kelebeklerinden biridir. Larvaları hemen hemen her cins meyva ağacının yapraklarını kemirir.
KINKANATLILAR (Coleoptera)
Bu takımın böceklerinde ön kanatlar kın biçiminde kitinden yapılmış bir örtüye sahiptirler. Bu kanatların görevi öteki kanatları örterek korumaktır.
- (3) Mayıs böceği (Meiolontha vulgaris) en yaygın kınkanatlı böceklerdendir. Tam bir böcek durumuna gelmeden Önce iki – üç yıl toprağın bir metre kadar derinliklerinde yaşar. Larva evresi denilen bu yaşama dönemi sırasında mayıs böceği önüne gelen bütün bitki köklerini kemirip durur. Bundan ötürü çok zararlıdır. Mayıs böceği, Mayıs ayına doğru larva durumunu tamamlayıp böcek durumuna gelir ve yeryüzüne çıkar. Bu sefer yapraklara dadanır ama ömrü bir aydan fazla değildir.
- (4) Gergedan boynuzu (Oryctes grypus) daha az yaygın bir böcektir. Onu başının üzerindeki uzun kitinli boynuzundan tanırız. Boyu dört sm.’yi geçmez.
- (5) Geyik böceği (Lucanus cervus). Geyik boynuzları gibi çatallı sağlam çenelerinden ötürü bu ad verilmiştir. Bu acayip böcek larva evresi dönemi sırasında meşe, kestane ve kavak ağaçlarının kök ve dallarını kemirerek beslenir.
İKİKANATLILAR (Diptera)
Ön kanatlan uçuşmaya elverişlidir. Ard kanatları değişmiş ve halter denen birer tokmakçık durumuna gelmiştir. Uçma sırasında dengeyi sağlar. İkikanatlılar’ın 100.000’den fazla türü vardır. Birçok tehlikeli hastalığı insanlara bulaştırırlar.
- (6) Ev sivrisineği (Culex pipiens) ikikanatlıların en yaygın olanlarıdır. Dişisi insan kanı emer.
- (7) Sıtma sivrisineği (Anopheles maculipennis) malarya denilen bulaşıcı hastalığı yayar. Bunu ısırma yoluyla tek hücreli birtakım hayvanları kana bulaştırarak yapar.
- (8) Ev sineği (Musca domestica) ve Çeçe sineği (Glossina palpalis) de İkikanatlılar takımındandır. Çeçe sineği ısırma yoluyla çok tehlikeli olan uyku hastalığını bulaştırır.
ZÂRKANATLILAR (Hymenoptera)
Kanatları saydam ve az damarlı olan böceklerdir. Arılar ve karıncalar bu takıma girerler.
- (10) Bal arısı (Apis mellifica) Zarkanatlıların insanlara çok yararlı olan bir türüdür.
- (11) Zarkanatlıların insana zararlı olan bazı böcekleri nasıl ortadan kaldırdıklarını görmek gerçekten ilgi çekicidir. Bu zarkanatlılardan biri zararlı bir böceğin vücuduna açtığı oyuğa yumurtalarını bırakır. Yumurtadan çıkan larvalar da aynı böceğin sırtından geçinirler. Böylece böcek kısa bir süre sonra ölür.
- (12) Ichneumon’lar grubundan olan bu zarkanatlı kırmız böceği’yle dut ağaçlarına dadanan ve Hortumlu – böcekler (Rhynchota)in alt-takımı olan Eş – kanatlılar (Homoptera)ı yer.
- (13) Karıncalar da zarkanatlılar takımındandır. Erkek karıncalar yaprak bitlerinin saldıkları şekerli sıvıyla beslenirler. İşçi karıncalar ise ölü böcekleri yer. Ama bunların çokluk ufak bitki tanelerini yuvalarında depo ederek sonradan onlarla beslendikleri görülür.
SİNİRKANATLILAR (Neuroptera)
Bunların zar biçimindeki kanatlan incecik sinir iplikleriyle örülmüştür. Yumuşak vücutludurlar.
- (14) Karınca aslanı (Myrmeleon formicârius) bu takımın en tanınmış temsilcisidir. Kız – böcekleri (Odonata)’ne benzer. Larva evresinde böcek, kumlu topraklarda çukur kazar. Bu onların avlarını yakalamak için uyguladıkları çok özel bir metoddur. Böcek durumuna geçtiği zaman oyduğu huni gibi bir yuvanın içine girip gizlenir. Yalnız uzun çenelerini yuvadan dışarı uzatır. Bir böcek yaklaşır yaklaşmaz hayvanın üzerine kum atıp onu örter, böylece tuzağa düşürdüğü avını biraz sonra haklayıverir.
KIZ BÖCEKLERİ (Odonata)
Kanatlan eşit büyüklükte ve cam gibi olan böceklerdir. Sürekli ve hızlı uçarlar.
- (15) Kız böceği (Libellula depressa)’ne yazın tarlalarda sık sık raslanır. Sinirkanatlılar (Neuroptera)’la birarada yaşar. Korkunç bir avcıdır. Sinek, sivrisinek, arı, kelebek ne bulursa saldırır. Kız böcekleri genellikle su birikintilerinin kenarlarında bulunurlar. Larvaları suda yaşar ve öteki su hayvanlarıyla geçinir. Bu arada yumuşakçaları da sever.
DÜZKANATLILAR (Orthoptera)
Öndeki kanat çifti dar, arkadakiler geniş ve zar gibidir. Karada yaşarlar. Etçil ya da otçuldurlar.
- (16) Cırcır böceği (Gryllus campestris) ve evlerde yaşayan Ocak çekirgesi (Gryllus domesticus) en tanınmış türlerdir. Çıkardıkları «cırcır» sesi kın biçimindeki ön kanatlarını sürekli olarak ve hızla birbirlerine sürtmelerinden meydana gelir.
- (17) Danaburnu (Gryllotalpa vulgaris) cırcır böceklerine benzer. Ön ayakları köstebeğinkiler gibidir, toprakta derin geçitler açmak için pek elverişlidir.
- (18) Hamam böceği (Periplaneta americana) boyu 2 sm.’yi geçmîyen ve her türlü besinden hoşlanan bir düzkanatlıdır. Evlerde yaşar. Geceleri soğuk olan yuvasından dışarı çıkıp ısınmak ister.
- (19) Peygamberdevesi (Mantis religiosa) çok tanınmış bir düzkanatlıdır. Dinlenme durumunda iken ön ayaklarını sanki dua eder gibi birbirine bitiştirdiğinden kendisine bu isim verilmiştir. 7,5 sm. boyunda obur bir böcektir. Tropikal iklim bölgelerinde yaşar. Ilımlı bölgelerde yaşayanlarının boyu 6 sm.’yi geçmez ve açık yeşil renklidir.
1 GÜN BÖCEKLERİ
Ancak 1 gün yaşayan bu böcekler bu kısacık süre içinde doğar, ürer ve ölürler. Bazan birkaç gün yaşadıkları da olur.
- (20) 1 gün sineği (Ephem era vulgata) bu takımın en tanınmış böceğidir. Lörvaları suda birkaç yıl yaşıyabilir. Böcek durumuna gelince sudan çıkar ve uçmaya başlarlar. Genellikle doğdukları suların yakınlarında şafak vakti uçuşa başlar ve akşam güneş batarken ölürler.
HORTUMLU – BÖCEKLER (Rhynchota)
Isırmaya ve emmeye yarayan hortum biçiminde bir ağız yapılışı vardır. Kanat yapılarına göre Yanmkanatlılar (Hemiptera) ve Eş – kanatlılar (Homoptera) olmak üzere iki alt takıma ayrılırlar.
- (21) Ağustos böceği (Cicada plebeia) eış – kanatlıların tipik bir örneğidir. Bunların düzgün, monoton, keskin bir ötüşleri vardır. Bu ses karınlarındaki iki küçük zarın hızla titreşmesinden çıkar. Ağustos böcekleri ancak bir yaz yaşarlar. Ama larvaları toprak altında dört yıl kadar yaşıyabilir.
- (22) Yarım kanatlılar arasında en tanınmışları bir çeşit Tahtakurusu olan Ağaç biti (Pentatom a rufip es)’dir. Kahverenginde olan bu böceğin boyu 1 sm.’ye yaklaşır. Nimfa ve erginlerinde çok pis kokan deri bezîeri vardır. Kan ve bitki özsuyu em erler.