Roma İmparatorluğu’nun 4’üncü yüzyılda geçirmiş olduğu kültür ve din krizi, dünya tarihinin en önemli olaylarından biridir. Eski puta tapıcı uygarlık ile Hristiyanlığın çarpışmasından doğan bu büyük krizin imparatorluğu parçalayacağı beklenirdi. Ancak olaylar ve bu olaylara karışan ünlü yöneticiler, birbirine aykırı iki düşünceyi temsil eden iki ayrı unsuru bağdaştırmayı başardılar.
Hristiyanlık ile puta tapıcı Hellenizm, yavaş yavaş bir bütün meydana getirmek üzere kaynaştı. Böylece “Bizans Uygarlığı” adını alan bir Hristiyan-Grek-Doğu uygarlığı doğmuş oldu. Bu yeni durumun yaratılışında başlıca rolü Konstantin oynadı. Uygarlığın merkezini eski Byzantion şehrine taşıyarak burada kendi adını verdiği Konstantinopolis’i (bugünkü İstanbul) kurdu.
Roma İmparatorluğu, İmparator Teodosius’un ölümüne kadar toprak bütünlüğünü koruyabildi. Teodosius (378–395), imparatorluğu iki oğlu arasında paylaştırmış; büyük oğlu Arkadius’a Doğu ülkelerini (Balkan Yarımadası, Ege Adaları, Anadolu, Suriye, Filistin, Mısır ve Libya), küçük oğlu Honorius’a da Batı ülkelerini (İtalya, Galya, Kuzey İspanya, Batı Afrika ve Trablusgarp) vermişti. Ancak imparatorluğun kesin olarak ikiye ayrılması onun ölümünden sonra, 17 Ocak 395’te gerçekleşti.
476’da Batı Roma İmparatorluğu’nun çökmesiyle Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans İmparatorluğu) tek Roma İmparatorluğu olarak kaldı. 476 yılı Ortaçağ’ın başlangıcı, Bizans’ın Osmanlı Türklerinin eline geçtiği 1453 yılı ise Ortaçağ’ın sonu sayılır.
Bizans’ın Parlak Çağı
Doğu Roma İmparatoru Justinianus I (527–565) döneminde Akdeniz bir Bizans gölü durumuna gelmişti. Bu çağda Bizans, eski Batı Roma İmparatorluğu’nun bütün topraklarını yeniden ele geçirmişti. Anadolu, Suriye, Filistin, Mısır, Libya, Tunus, Cezayir, Güney İspanya, İtalya, Balkanlar ve Akdeniz adaları Bizans’ın illeri durumundaydı.
İstanbul’un Surları
Bizans şehirlerinin savunulması için pek çok sur, istihkâm ve kale yapılmıştır. Bunların içinde bugüne kadar varlığını koruyanlardan biri de İstanbul surlarıdır.
- Kara Surları: İstanbul’u kuran Megaralı kolonicilerin ve Roma İmparatoru Vespasianus’un yaptırdığı ilk surlar, çeşitli saldırılar sonucu yok olmuştu. İmparator Konstantin, İstanbul’u Hristiyanlığın merkezi yapmaya karar verdikten sonra, bugünkü Samatya’dan Unkapanı Köprüsü’ne kadar uzanan üçüncü bir sur yaptırdı. Gerçek büyük kara surları ise 413’te tamamlandı, 447’de onarıldı.
- Deniz Surları: Yedikule’den başlayıp Marmara kıyıları boyunca Sarayburnu’na, oradan Haliç’in batı kıyılarını takip ederek Ayvansaray’a kadar uzanır. Kara surlarıyla birleşerek üçgen bir savunma hattı oluşturur.
Müslüman Arapların Baskısı
Bizans’a en büyük darbeyi Müslüman Araplar indirdi. Mısır, Filistin, Suriye ve Kuzey Afrika gibi zengin bölgeleri ele geçirdiler. 673 yılından başlayarak birçok kez Konstantinopolis’i kuşattılar. Bizans donanması Müslüman Araplar tarafından yok edilince Akdeniz bir Müslüman gölü haline geldi.
Malazgirt Savaşı ve Türkler
26 Ağustos 1071’de Malazgirt’te Selçuklu Türkleri Bizans ordusunu yok etti. İmparator Romen Diyojen esir alındı. Anadolu Türkler’e açıldı. Kısa sürede Marmara’ya kadar ilerlediler. Bu ilerleyiş Avrupa devletlerini ve Bizans’ı telaşlandırdı. Haçlı Seferleri düzenlendi. Bizans, Komnenos sülalesi döneminde biraz toparlandı.
Bizans’ın Sonu
Osmanlı Türkleri, 1326’da Bursa’yı, 1356’da Gelibolu’yu, ardından Trakya ve Edirne’yi aldılar. 1391’de Yıldırım Bayezid İstanbul’u kuşattı. 1453’te Fatih Sultan Mehmet, 53 günlük kuşatmadan sonra İstanbul’a girdi. Bizans İmparatorluğu tarihe karıştı.