İnsan Yapısından Daha Sağlam Bitki Gövdeleri
Gerekirse yalnız yapraklar ve kökler, bitkilerin yaşamasını sağlar. Ama bütün bitkiler kök ve yapraklardan meydana gelmiş olsalardı, kara parçaları bütünüyle yaprak ve otlarla kaplanırdı. Bitkiler, ışık ve hava bulmak için kendilerini toprak yüzeyinden kurtararak yapraklarını mümkün olduğu kadar yükseltirler. Böylece yapılarında meydana getirdikleri sütun, yapraklarını olduğu kadar çiçek ve meyvelerini de havada tutar. Buna «GÖVDE» veya «SAP» denir.
Yapı gereçlerinin dayanıklılığı üzerinde yapılan hesaplamalar, içi boş boruların, dolu çubuklar kadar dayanıklı olduğu sonucunu vermiştir. Aynı biçimde yapılan hesaplama sonucu, bazı bitkilerin içi boş saplarının, bükülebilme ve dayanıklılık yönünden yapı gereçlerine göre çok üstün olduğunu göstermiştir. Örneğin, kamış saplı bir gökdelenin çapı 20-25 cm, yüksekliği 1500 ile 2000 mm arasında değişir. Bu da çapının 500 katı uzun olabilir.
Bitki Gövdelerinin Çeşitleri
Odunlu Gövdeler
- GÖVDE: Dallarıyla birlikte odunlaşmış bitki saplarıdır. (Çam, elma, çınar gövdeleri gibi).
- TEPEDEN DALLI GÖVDE: Palmiyelerdeki gibi, gövdesi düz ve dallanma tepeden olan yapı.
Otsu Saplı Gövdeler
- KAMIŞSI SAP: Buğday, pirinç, çavdar gibi bitkilerin içleri boş saplarıdır. Bunların çok üstün bir yapı ve güçleri vardır.
- ÇİÇEKSİ SAP: Ot ve çiçek gibi bitkilerin içleri dolu saplarıdır. Bunlar kısa ömürlü olurlar ve çiçekleriyle birlikte kururlar (Yonca ve papatya gibi).
- ETLİ SAP: Kurak iklimlerde yetişen bitkilerin içi yumuşak, kıvamlı, suyu fazla ve yassı saplardır. Su depo ederler (Kaktüs, sütleğen gibi).
Sürüngen, Yapışıcı, Sarılgan Saplar
Bazı saplar okaliptüs ağacının gövdesi gibi çok büyük ve yüksek olurken, bazıları da düz duramayacak kadar zayıf ve ince olurlar.
- SÜRÜNGEN SAPLAR: Toprak yüzeyine yayılırlar (Çileğinki gibi).
- YAPIŞICI SAPLAR: Yaprakları veya sapları üzerindeki sülüksü sapçıklarıyla desteklerine tutunurlar (Fasulye, asma kabağı gibi).
- SARILGAN SAPLAR: Işık ve havaya kavuşabilmek için öbür bitkiler üzerine sarılırlar (Sarmaşıklar gibi).
Yeraltı Sapları
Bütün bitki saplarının havaya doğru yükseldiği sanısı yanlıştır. Güneş ışığını görmeden yaşayabilen yeraltı sapları da vardır. Bu garip saplar, köklere benzer ama kök durumunda değildirler. Bunlar, büyüyerek besleyici maddeleri meydana getirirler ve ilkbaharda oluşan yeni çıkmaları beslerler. İşte belli başlıları:
- YERALTI SÜRÜNÜR SAP (RİZOM): Toprağın hemen altında bulunan bu sap, yatay durumda uzar. (Süsen ve inci çiçeklerinin birer yeraltı sürünür sapı vardır).
- YUMRU SAP: Toprağın derinliğinde yetişen yumru biçimindeki bitki saplarıdır. Zamanla gelişirler. Bunların içinde temel besin maddelerinden biri olan nişasta ve sakkaroz bulunur. (Patates ve şeker pancarı gibi).
- SOĞAN SAP: Bazı bitkilerin kabuksu yapraklarıyla kaplanmış olan bu saplar çok küçüktür. Bunların üzerindeki kabuksu yapraklar besleyici maddeler yönünden zengindir. (Soğan ve sarımsak gibi).