Süt (inek sütü) neden ideal bir karma besindir? 1 litre sütün kimyasal bileşimi (su, yağ, laktoz, kazein, vitaminler). Sütün pastörizasyon, homojenleştirme ve kaynatma işlemleri arasındaki farklar ve halk sağlığı açısından önemi.
🥛 SÜT: İdeal Karma Yiyecek Sistemi
Sağlığımız için gerekli hayati cevherlerin hepsini birden kapsayacak zenginlikte tek bir besin maddesi yoktur. Bu yüzden organik değerleri yönünden birbirini tamamlayıcı besinlerden oluşan bir **”Karma Yiyecek Sistemi”** uygulamamız gerekir.
Ancak, ihtiyacımız olan hayati cevherlerin pek çoğunu bir arada bulunduran ideal sayılabilecek bir zenginlikte olan madde, bütün memeli hayvanların yavrularını beslediği **SÜT** (bu yazıda inek sütü) türüdür.
Beslenme Sağlığı Uzmanları, hayatı devam ettirebilmek için insanın su, tuz, şeker, yağ, protein ve vitamin gibi bazı ana cevherlere ihtiyacı olduğunu ortaya koymuştur. Süt, bu ana cevherlerin hepsini birden kapsayan en zengin ve yoğun besin maddesidir.
Sütün Kimyasal Bileşimi (1 Litre İnek Sütü)
Yapılan kimyasal analizler, 1 litre inek sütünde bulunan hayati cevherlerin miktarını şöyle göstermektedir:
| Cevher | Miktar | Cevher | Miktar |
|---|---|---|---|
| Su | 905 gr. | Albümin | 4 gr. |
| Yağ | 35 gr. | Öbür Azotlu Bileşikler | 0,75 gr. |
| Laktoz (Süt şekeri) | 48 gr. | Sitratlar | 2 gr. |
| Kazein | 30 gr. | Tuz | 7,5 gr. |
Bu ana cevherlerden ayrı olarak sütte bol miktarda **A, E ve K vitaminleri** de bulunur.
İçtiğimiz Süt: Temizleme İşlemleri
Şehirlere getirilen sütler, birçok el değiştirdiğinden sağlık korunumu yönünden bazı işlemlere tabi tutulmak zorundadır. Bu işlemlerin amacı, çiğ sütte bulunabilecek ve sütün ekşimesine veya hastalıklara yol açabilecek bakterileri öldürmektir.
1. Pastörizasyon
**”Pastörizasyon”** adı verilen bu temizleme işlemine, çiğ süt içinde bulunabilecek bakterilerin sayısını azaltmak ve insan sağlığını güven altına almak için başvurulur.
- Bu işlemde sütün içindeki bakterilerin **yüzde 99,7’si ölür.**
- Pastörizasyon, sütün doğal cevherlerini değiştirmeden saklayan en iyi temizleme işlemidir.
2. Homojenleştirme
Sütteki besleyici cevherlerden biri olan yağ, ufacık yuvarlaklar durumunda sütün yüzeyine çıkar (kaymak). Bu yağ yuvarlaklarının özel makinelerle çalkalanarak sütün her yanına eşit olarak dağılmasına **”Homojenleştirme”** denir.
- Sütü homojenleştirmenin amacı, onu **daha kolay sindirilebilir** bir duruma getirmektir.
3. Kaynatma (Evde Sterilizasyon)
Eğer satın alınan süt pastörize edilmiş değilse, içinde hiç bakteri kalmadığından emin olmak için kaynatmak yerinde olur. Sütü **en az on dakika kaynatmak** gerekir. Bu, içindeki bakterilerden bütünüyle arınmış “temiz” bir süt elde etmenizi sağlar. (Ancak kaynatılan süt, içindeki bazı besleyici cevherleri kaybedebilir.)
Kaymaksız (Yağsız) Süt
Durgun sütün yüzüne çıkan kaymak katmanını özel ayırıcılarla aldıktan sonra geriye kalan kaymaksız süt’e **”yağsız süt”** denir. Yağlı besinleri almak istemeyenler veya fazla kilosunu atmak isteyenler için iyi bir perhiz besinidir.
Mühürlü Süt
Halk sağlığı yönünden iyi organize edilmiş ülkelerde, kendilerine çiğ süt içmesi öğütlenenler için **”Mühürlü Süt”** adı verilen özel sütler hazırlanır. Bunlar, özellikle **verem bakterilerine** karşı sürekli olarak kontrol altında bulundurulan ineklerden elde edilir.