Karadeniz’in yemyeşil yaylaları, derin vadileri ve heybetli dağları arasında gizlenmiş olan Artvin, Türkiye’nin en özgün şehirlerinden biridir. Bu kadim şehrin adı, tıpkı kendisi gibi zengin bir tarihe ve kültürel katmanlara sahiptir. Peki, Artvin adı nereden gelmektedir? Bu sorunun cevabı, farklı dönemlerde bölgede hüküm süren medeniyetlerin dilinde ve coğrafi özelliklerinde gizlidir.
Artvin Adının Kökenine Dair Teoriler
Artvin isminin menşei konusunda tarihçiler ve dilbilimciler arasında birden fazla yaygın teori bulunmaktadır. Bu teoriler genellikle şehrin antik dönemdeki ismine veya coğrafi konumuna işaret eder.
1. Antik İsim: “Artvin” veya “Ardavina”
En güçlü kabul gören teori, Artvin isminin kökeninin çok eskilere, hatta M.Ö. dönemlere dayandığıdır. Bölgedeki ilk yerleşimciler tarafından kullanılan ismin zamanla değişime uğradığı düşünülmektedir.
- Arda/Artı Kökeni: Bazı araştırmacılar, ismin başlangıcının Gürcüce veya eski Kafkas dillerindeki “Arda” kelimesiyle ilişkili olduğunu öne sürer. Bu kelime, ‘yüksek’, ‘tepe’ veya ‘kale’ anlamlarını taşıyabilir. Artvin’in sarp yamaçlara kurulu yapısı düşünüldüğünde bu anlam son derece mantıklıdır.
- Bizans Dönemi Etkisi: Roma ve Bizans İmparatorlukları döneminde bölgeye “Ardavina” veya “Artan” gibi isimlerle atıf yapıldığı kaynaklarda görülür. Zamanla bu isimlerin fonetik değişimler sonucu bugünkü Artvin şeklini aldığı kabul edilir.
2. Coğrafi Anlamı: “Su Kaynağı” veya “Vadi Ağzı”
Bir diğer önemli yaklaşım ise ismin şehrin doğal yapısıyla alakalı olduğudur.
Artvin, Çoruh Nehri’nin derin bir vadisinde yer alır ve bol su kaynaklarına sahiptir. Bu durum, ismin yerel dilde suyun bol olduğu bir yeri veya bir nehir ağzını ifade eden bir kelimeden türemiş olabileceği ihtimalini doğurur.
Tarihsel Süreçteki İsim Değişimleri
Artvin, tarihte birçok devletin egemenliği altına girmiş, bu durum da isminin farklı alfabelerle yazılmasına neden olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu’na katılmadan önce Gürcü Krallıkları ve sonrasında Rus yönetimi altında farklı yazılışlara şahit olmuştur.
Aşağıdaki tablo, Artvin’in tarih sahnesindeki bazı önemli adlandırmalarını özetlemektedir:
| Dönem | İsim | Kaynak |
|---|---|---|
| Antik Dönem | Ardavina | Tarihi Kayıtlar |
| Orta Çağ (Gürcü Krallıkları) | Art’ani | Gürcü Kronikleri |
| Osmanlı Dönemi | Artvin | Tahrir Defterleri |
Bugünkü Anlamı ve Bölgesel Önemi
Günümüzde kullanılan Artvin ismi, şehrin binlerce yıllık geçmişini ve farklı kültürlerin mirasını taşıyan bir isimdir. Şehrin adı, sadece bir coğrafi konumu değil, aynı zamanda sarp kayalıklar üzerine kurulu, stratejik bir kale şehrinin kimliğini de yansıtmaktadır.
Özellikle 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyıl başlarında Osmanlı-Rus savaşları nedeniyle stratejik önemi artan Artvin, bu dönemde adını korusa da idari yapısı değişmiştir. Bugün Artvin, etnik zenginliği, Kafkas kültürüne olan yakınlığı ve eşsiz doğasıyla tanınır. Bu zenginlik, isminin çok katmanlı kökeninin de bir yansımasıdır.
Sonuç
Artvin adının kesin ve tek bir kökeni olmamakla birlikte, en yaygın kanı, ismin bölgenin antik dönemdeki adlarından (Ardavina/Artan) türediği ve coğrafi olarak ‘yüksek bir kale’ veya ‘tepelik’ anlamına gelen bir köke dayandığı yönündedir. Artvin’in tarihi, isminin çok dilliliği gibi, coğrafyası kadar derin ve keşfedilmeyi bekleyen sırlarla doludur. Bu kadim ismin her hecesi, bölgenin binlerce yıllık tarihine bir saygı duruşudur.
Yorum Yapın